Για τα ελαιόδενδρα ο λόγος. Για την ελιά σαν από το απροσδιόριστο χθες και για όσο θα διαρκεί η συντεταγμένη πορεία της κοντά και δίπλα στον άνθρωπο της γης.

Όπως και αλλού, όμοια και στους δικούς μας τόπους όπου η ελιά είναι πατρίδα. Μιά φωτεινή όψη της πατρίδας. Και όπου ακόμη και γενέθλιος τόπος. Ο Βράχος της Ακρόπολης των Αθηνών μπροστά στο άγαλμα του Μορίου Διός, όπου η Αθηνά ευλόγησε το αιώνιο φύτρο της πλησμονής την ‘’Μορίαν Ελαίαν’’, δώρο στην πόλη και τους ανθρώπους.

Κανένα άλλο δένδρο δεν φάνηκε τόσο χρήσιμο στον άνθρωπο όσο η ελιά. Ο καρπός της, το λάδι, τα ξύλα, τα κλαδιά, οι ρίζες, τα φύλλα της, όλα ήταν χρήσιμα για τον άνθρωπο και τη διαβίωσή του. Και έτσι γίνεται ως τα τώρα, εδώ και χιλιάδες χρόνια ακατάπαυστα.

‘’Γλαυκή και παιδοτρόφο, φύτευμα γηγενές, αχειροποίητον, αντικείμενον φόβου των εχθρικών όπλων’’ – την περιγράφει ο Σοφοκλής στον ‘’Οιδίποδα επί Κολωνώ’’ (694 επ.) – ‘’το οποίο τούτο δένδρο ουδείς άρχων, ούτε γέρος ούτε νέος θα καταστρέψει, διότι ο πάντοτε βλέπων οφθαλμός του Μορίου Διός και η γλαυκώπις – γλαυκόφθαλμη, γαλανομάτα – Αθηνά το προστατεύουν’’.

Η ελιά και ο χρόνος είναι συμπορευόμενες έννοιες και συμβολικά δεμένες στην κοινή συνείδηση. Αιωνόβιες ελιές, μοναδικές ανάμεσα στα άλλα δένδρα, είναι μέτρο μιας ξεχωριστής αιωνιότητας, που εκκινεί όχι μόνο από τους αρχαίους ποιητές και στοχαστές. Τα απολιθωμένα φύλλα ελιάς που βρέθηκαν στις ανασκαφές της Σαντορίνης, που χρονολογούνται 6.000 χρόνια πριν, θεωρούνται τα αρχαιότερα του είδους στο χώρο της Μεσογείου.

‘’Κότινος’’ το κλαδί της αγριελιάς των ολυμπιονικών και των ξεχωριστών. Από κλαδί ελιάς το ρόπαλο του Ηρακλή. Το λάδι της ευλογίας και της καθαρότητας για σπονδές και προσφορές στις ατέλειωτες αγωνίες του ανθρώπου από τη γέννησή του ως το θάνατό του. Μοσχοβολάει από τον καιρό του Ομήρου. Γίνεται φως της μέρας και της νύχτας στους βωμούς των ικεσιών. Στα καντήλια των αγίων. Και των οσίων. Και ‘’μάννα εκ γης’’ διατροφικά απαράμιλλο στον περιπλανώμενο χρόνο.

Δένδρο της σοφίας και της ειρήνης. Και κλαδάκι ελιάς στη μύτη του περιστεριού της γαλήνης των καιρών και των ανθρώπινων προσδοκιών. Η ελιά των προσφορών και ευεργεσιών. Και η δική μας η ελλαδική, η απρόσβλητη στο χρόνο από τα αρχαία σημάδια των καιρών της Σαντορίνης. Φαίνεται λίγο σαν μύθος. Είναι όμως κάτι το αντίθετο. Σαν κάτι που αναμφισβήτητα είναι αληθινό.

Την είπαν δένδρο της ζωής. Όχι μόνο της παρερχόμενης και της εφήμερης ζωής. Αλλά και εκείνης της ακατάπαυστης, της αέναης, που διαρκεί χωρίς τέλος και αει-φέρει, ώστε η ελιά να αναδεικνύεται, εκτός από δένδρο της ζωής (1), και σε δένδρο της ελπίδας. Έτσι που η ζωή να γίνεται πιο ωραία. Όπως συμβαίνει και με κάθε τι άλλο όμορφο στον κόσμο, που υπόσχεται την ελπίδα.

Ελαιοκανθάλη και ελαιασίνη (2). Έτσι ονομάστηκαν οι δύο άγνωστες μέχρι και πριν λίγα χρόνια ευεργετικές για την ανθρώπινη ζωή ουσίες, που ανακαλύφτηκαν στο πλέον σύγχρονο Ινστιτούτο Έρευνας της Ελιάς και του Λαδιού στην Καλιφόρνια των ΗΠΑ.

Τις ανακάλυψαν τώρα. Υπήρχαν όμως από πάντα. Από τον καιρό του πρώτου ελαϊκού φύτρου της Ακρόπολης. Στον πράσινο καρπό και στο πράσινο ελαιόλαδο – το αγουρέλαιο – κρύβεται ένα από τα μυστικά της προστασίας και θεραπείας του ανθρώπου από ανίατες προσβολές της υγείας του και συνακόλουθα της ύπαρξής του (3).

Και ‘μεις, ελάχιστοι μπροστά στο αιωνόβιο ανάστημά της. Τυχεροί που ζούμε όπου εκείνη θάλλει. Που έχουμε μάθει να ακούμε το σφυγμό της. Να ξεχωρίζουμε στα ακούσματα των ελαιώνων εκείνο της ψιθυριστής μουσικής πανδαισίας των ανθοφοριών της άνοιξης. Που νοιώθουμε το άρωμα της αροτριούμενης γης, που αναδύεται από το νέο χώμα στη θέση του λιοφυλλοσκέπαστου παλιού.

Και που καμιά φορά, άλλοτε ηθελημένα και άλλοτε ακατανόητα, μοιάζει να ταξιδεύουμε πάνω στους γκριζοπράσινους αναθάλλοντες κυματισμούς των λυγερών κλάδων τής αναμενόμενης σοδειάς των ζωτικών μας αναγκών.

Και ‘μεις, τι άλλο περισσότερο; Ευλογημένοι και τυχεροί και εμείς μαζί της από την περίσσεια ευλογία της. Που δεν την κρατάει δι’ εαυτήν, αλλά απλόχερα την σκορπάει ισότιμα και δίκαια σαν δένδρο σοφό στις αντιπροσφορές και ανταποδόσεις των όσων επιβάλλεται να γίνονται από εμάς για χάρη της.

____________________________________________

Το παραπάνω κείμενο, έστω και ως κατ’ ελάχιστο μικρή υμνητική προσφορά για το ευλογημένο δένδρο της διαχρονικής ελιάς, γράφτηκε ως ταπεινή αφιερωματική σπονδή για ένα ξεχωριστό ελαιόδενδρο που φύεται και θάλλει ανάμεσα σε άλλα σχεδόν όμοια. Εδώ κοντά μας. Στη Μούσγα του Ξηροκαμπίου. Σε απόσταση 1,5 – 2 χιλ. από την πλατεία Ξηροκαμπίου.

Τεράστιο. Ολοζώντανο. Αγέρωχο. Με περίμετρο 14 μ. περίπου – μισό μέτρο πάνω από τη γη –, που στο πάνω μέρος του κορμού φτάνει τα 12 μ. Απαράμιλλο μνημείο της φύσης. Ίσως και μοναδικό στον τόπο μας και ίσως και πέραν αυτού.

Άγνωστο στους περισσότερους ντόπιους, κυρίως στους αδιάφορους. Οπωσδήποτε άγνωστο στην Πολιτεία. Ξεχασμένο από τους τοπικούς θεσμικούς φορείς. Ούτε λόγος καν για τους αγροτικούς συνεταιρισμούς. Ανύπαρκτο στους καταλόγους των διατηρητέων μνημείων της φύσης του ΕΟΤ και του υπουργείου Τουριστικής Ανάπτυξης.

Πάνω στον ατέλειωτο κορμό του αμέτρητες οι αρχαίες λέξεις και τα σύμβολα. Διακρίνονται καθαρά για όσους ξέρουν να διαβάζουν την ελληνική των αιώνων. Από τη γραμμική γραφή Β των Μυκηναίων μέχρι σήμερα για 4.000 χρόνια κοντά.

Δένδρο από την Μυκηναϊκή περίοδο, αν κρίνουμε από επιστημονικές μελέτες για ελαιόδενδρα της Κρήτης, με περίμετρο γύρω στα 10 μ. Πλησίον του μυκηναϊκού ανακτορικού κέντρου του Αγ. Βασιλείου Ξηροκαμπίου και του μυκηναϊκού τάφου των Κατσουλαίϊκων Ξηροκαμπίου. Κρατήθηκε όρθιο και ακατάβλητο στα φυσικά και ανθρώπινα καταστροφικά ξεσπάσματα. Και ακατανίκητο έφτασε ως εδώ στο χρόνο. Για να κινδυνεύει τώρα να υποστεί το ακατανόητο και εγκληματικό∙ να νικηθεί τώρα. Ναι τώρα που όλοι κόπτονται για ευαισθησίες προς τα φυσικά μνημεία. Για αειφορία. Για περιβαλλοντική συνείδηση. Για φιλοπατρία. Για οικολογία.

Όσο το ελαιόδενδρο της Μούσγας εξακολουθεί να παραμένει και να υπάρχει μέσα σε μια μικρή συνιδιοκτησία, δηλαδή σε ένα μικρό αγρό – όπου λίγα μέτρα πριν καταλήγει ασφαλτοστρωμένη δημοτική οδός –, που ανήκει εξ αδιαιρέτου σε πολλούς απόντες και αδιάφορους κατά τα φαινόμενα συγκυρίους, που μάλιστα σε κάποιους που είναι άγνωστοι, είναι σίγουρο πως τούτο δεν είναι ασφαλές.

Τα πάντα μπορούν να συμβούν μέσα σε λίγο χρόνο. Έτσι ώστε αμέσως μετά, στο ίδιο σημείο, να μην υπάρχει τίποτα από τους αιώνες. Παρά μόνο χίλια κομμάτια καυσόξυλα ενός ανήκουστου ανοσιουργήματος, που προκάλεσε ένα ανάξιο θάνατο μιάς ιστορικής αξίας. Και τότε θα ψάχνουμε να βρούμε τους βάνδαλους συμπεριλαμβανομένων και των ολιγωρισάντων ηθικών αυτουργών. Και μάλιστα στην καλύτερη περίπτωση για το αδίκημα της φθοράς ξένης ιδιοκτησίας.

Αν μάλιστα – ό μή γένοιτο - συμβεί το υποθετικά αντίθετο και άκρως αδιανόητο και το δένδρο με τη συγκατάθεση κάποιων εκ των συνιδιοκτητών παύσει να υπάρχει, τα νομοθετήματα που προστατεύουν την αστική ιδιοκτησιακή μας τάξη δεν προβλέπουν καμιά ποινική δίωξη, ακόμη κι αν πρόκειται για τέτοιου μεγέθους φυσικό μνημείο που παραπέμπει στους μυκηναϊκούς αιώνες. Και τούτο διότι φυσικό μνημείο το λέμε μόνο εμείς και όχι κάποιος επίσημος θεσμικός και πολιτειακός φορέας όπως λ.χ. ο ΕΟΤ ή το Υπουργείο Τουρισμού. Δυστυχώς έτσι συμβαίνει. Να απαιτείται ακόμη και για το αυτονόητο, η άνωθεν πιστοποίηση.

Κύριε Δήμαρχε Σπάρτης, εσείς κ. Πρόεδρε της Ένωσης Γεωργικών Συνεταιρισμών Λακωνίας, επισκεφτείτε το ‘’Μέγα Ελαιόδενδρο’’. Αγκαλιάστε το με τα μάτια σας. Τιμήστε το με την παρουσία σας, όπως έχει συμβεί με όσους ντόπιους αλλά και πάμπολλους επισκέπτες από άλλες χώρες που έχουν σταθεί με σεβασμό αντίκρυ στο μεγαλείο του, σαν μπροστά σε λαμπρό αρχαίο ελληνικό μνημείο.

Και κάντε – λόγω της θεσμικής σας ιδιότητας - το απλό αλλά ιδιαίτερα σημαντικό και για το δένδρο και για εσάς. Σώστε το μέλλον του. Και συνδέστε πολλαπλώς το όνομά σας με την ύπαρξή του και την ανακήρυξή του ως φυσικού μνημείου. Και ακόμη αποδείξτε έτσι την φιλοπατρία σας.

Και τέλος, σταθείτε και σε ένα υψηλό συμβολισμό. Για το δένδρο αυτό έχει χαθεί το μέτρημα του χρόνου. Και ίσως γι’ αυτό και τούτο το ίδιο να πιστεύει πως βρίσκεται κοντά στα όρια της αθανασίας. Πέρα από το αντίστοιχο προσδόκιμο, αν συνεχίσει έτσι με ασφάλεια και προστασία, να πορεύεται στο χρόνο. Μήπως τούτο παραπέμπει και σε μια παμπάλαιη  ανθρώπινη προδιάθεση, που έχει οδηγήσει κατά καιρούς κάποιους τολμηρούς στοχαστές και επιστήμονες να προσβλέπουν και πέραν των αποδεκτών βιολογικών ορίων και εκείνων της εμπειρίας, αγγίζοντας έτσι τις υπερβατικές γραμμές του ανθρώπινου μεταφυσικού απροσδιόριστου;

Και  τελικά μήπως τούτο συμβολίζει την ωφελιμότητα για τον άνθρωπο, αν – ο άνθρωπος – μάθει να διδάσκεται από τη σοφία της φύσης και να συμπορεύεται αρμονικά με τα υπόλοιπα χωρίς διάκριση δημιουργήματά της;


Παναγιώτης Κομνηνός       
____________________________________________

1. Ο χημικός – ερευνητής κ. Ν. Ζαμπούλης, σε ομιλία του στην αίθουσα τελετών του Δημαρχείου Σπάρτης την άνοιξη του 2000, έδειξε με προβολή διαφανειών και παράθεση συγκριτικών διατροφικών στοιχείων πως το γνήσιο ελαιόλαδο έχει τις διατροφικές ιδιότητες του μητρικού γάλακτος.
2. Η ερευνητική ομάδα του Φαρμακευτικού Τμήματος του Πανεπιστημίου Αθηνών με επικεφαλής τον καθηγητή Προκόπη Μαγιάτη έχει, μετά από έρευνες, επίσημα διαπιστώσει πως το ελληνικό ελαιόλαδο εμπεριέχει τις ουσίες ελαιοκανθάλη και ελαιασίνη με αντιοξειδωτική δράση και αντιφλεγμονώδεις ιδιότητες, με δράση προστατευτική κατά της νόσου Αλτσχάιμερ, καθώς και αντικαρκινικές ιδιότητες. Η περιεκτικότητα στις ουσίες αυτές ποικίλλει στο ελαιόλαδο από περιοχή σε περιοχή στη χώρα μας. Πάντως το λάδι της Λακωνίας κατατάσσεται στη δεύτερη θέση. Τα ευεργετικά αποτελέσματα εξασφαλίζονται με πρόσληψη 20g την ημέρα. Ήδη μετά την εφαρμογή του Κανονισμού 432|2012 της Επιτροπής της Ε.Ε. θεσπίστηκε πως στις ετικέτες των συσκευασιών πώλησης ελαιολάδου μπορεί να αναγράφεται ο ισχυρισμός υγείας (health claim).Φάρμακο και επίσημα λοιπόν το λάδι μας και ασφαλώς το μέλλον του προδιαγράφεται ευοίωνο. Αυτό ας το καταλάβουν καλά όχι μόνο οι παραγωγοί αλλά κυρίως η Πολιτεία, οι διακινητές και επιχειρηματίες του είδους.
3. Ενδιαφέρουσα για τα πιο πάνω η από 19/2/2014 ερώτηση της Βουλευτού κ. Φεβρωνίας Πατριανάκου προς τους υπουργούς:
α) Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων,
β) Ανάπτυξης και Ανταγωνιστικότητας και
γ) Υγείας.