Γράφει η Ελένη Παπατσώρη

ΕΠΙ – ΑΝΑ – ΙΣΤΑΜΑΙ = ΞΕΣΗΚΩΝΟΜΑΙ

«Τάισέ με άφθονο φως. Αυτό είναι όραση»

Άραγε εννοούμε κάτι σε όποιο επίπεδο, όταν προφέρουμε σήμερα τη λέξη επανάσταση ή έμεινε η λέξη χωρίς περιεχόμενο όπως ένα αδειανό κουτί; Ας επιχειρήσουμε λοιπόν πρώτα ετυμολογικά.

Επί – ανά – ίσταμαι. Επί = επίθεση, ανά = ξανά, ίσταμαι = στέκομαι. Δηλαδή επίθεση, ξανά και στέκομαι, και σε ενδεχόμενη δε αντίσταση, ξανά, επίθεση ξανά και στέκομαι μέχρι να καμφθεί και η παραμικρή αντίσταση. Ξεσηκώνομαι τελικά, όπως το καπάκι της κατσαρόλας που μέσα της έχει νερό σε βρασμό.

Δεύτερον πολιτικά. Επανάσταση ονομάζουμε κάθε τάση και κάθε αγώνα σε μία πολιτεία και γενικά σε μία κοινωνία, που παρουσιάζεται κατά της παρούσης κατάστασης, κατά της παράδοσης, κατά του κατεστημένου δηλαδή, διότι αυτές δεν ανταποκρίνονται προς στις νέες κοινωνικές ανάγκες. Μέσα σ΄ αυτό το πλαίσιο και με λίγη διερεύνηση είναι δυνατόν να συμπεριλάβουμε και την μεταβολή της ηθικής, της θρησκείας μιας κοινωνίας ή την πολιτική ζωή, βέβαια τότε θα μιλήσουμε για θρησκευτική επανάσταση ή αντίστοιχα για πολιτική. Υπάρχουν όμως και οι περιπτώσεις που από μία λαϊκή εξέγερση γίνονται μεταβολές συγχρόνως στην ηθική και την πολιτική ζωή.

Η θρησκευτική επανάσταση ξεκινάει με το κήρυγμα ή τον τύπο ενώ η πολιτική διακρίνεται κυρίως για την βία προκειμένου να πραγματοποιηθεί ο σκοπός της, χωρίς να αποκλείεται και το κήρυγμα και ο τύπος. Πρότυπο επαναστάσεων θρησκευτικών, είναι η επανάσταση του Χριστού του Ναζωραίου και η μεταρρύθμιση -έτσι ονομάστηκε- του Λούθηρου. Ο Χριστός ανέτρεψε τις ηθικές αρχές των Αρχαίων Ελλήνων ριζικά και δημιούργησε νέες, κατήργησε την πολυθεΐα και έφερε έναν και μοναδικό θεό, ο Λούθηρος αφού στράφηκε εναντίον του Πάπα και της καθολικής εκκλησίας, νέα θρησκεία δεν έφερε, αλλά διαμόρφωσε την ίδια και έβαλε τις βάσεις για μία νέα ηθική. Παγιώθηκαν όμως τόσα χρόνια οι νέες θρησκείες που με τον όρο επανάσταση να εννοείται μόνο η πολιτική.

Πιο ειδικά η μεταβολή της πολιτικής ζωής, η λαϊκή εξέγερση που αποσκοπεί στην βίαιη μεταβολή της μορφής του πολιτεύματος (μέρος ή όλον), δηλαδή την μεταβολή του είδους της κυβέρνησης και όχι απλά το πρόσωπο του κυβερνήτη. Οι ιδέες είναι αυτές που τροφοδοτούν τις επαναστάσεις, έχουν ήρεμη προπαρασκευή και εκδηλώνονται μόνον όταν η κυβέρνηση δεν προσαρμόζεται στη λαϊκή απαίτηση. Τρόπος άλλος προς εκπλήρωση των ιδεών αυτών δεν υπάρχει παρά μόνο η βία. Αυτό το τελευταίο και καθοριστικό είναι που διαφοροποιεί την επανάσταση από την μεταρρύθμιση.

Η μεταβολή του πολιτεύματος με μεταρρύθμιση μπορεί να γίνει ειρηνικά όμως ενώ με την επανάσταση θα γίνει βίαια με τον λαό. Παράδειγμα. Το δικαίωμα της καθολικής ψήφου στην Αγγλία το 1918 μετέβαλλε το αριστοκρατικό πολίτευμα (ψήφιζαν μόνο οι άριστοι) σε λαϊκό. Η αλλαγή όμως αυτή δεν έγινε με επανάσταση αλλά με μεταρρύθμιση από την κυβέρνηση.

Επανάσταση λέμε κάνει και ένας λαός προς άλλον λαό που τον κρατάει υπόδουλο μόνο που αυτή δεν αλλάζει πολίτευμα, αλλά αποσκοπεί στην απόσπαση - αποκοπή για δημιουργία νέας πολιτείας. Πάντα με τη βία. Τέτοιες επαναστάσεις λέγονται επαναστάσεις ανεξαρτησίας και γίνονται όταν ο λαός στην πολιτεία δεν είναι ομοιογενής. Η Ελληνική επανάσταση του 1821 και η βελγική του 1830 είναι χαρακτηριστική.

Αλλαγή του πολιτεύματος έγινε και με τον Παπαδόπουλο το 1967. Βίαιος τρόπος χωρίς τον λαό. Περί ‘’Επαναστάσεως’’ έλεγε ο ίδιος . Όμως όχι. Πραξικόπημα ήταν. Το ίδιο και ο Μ. Ναπολέων 1799.

Άρα η επανάσταση είναι φαινόμενο κοινωνικό, που προσδιορίζεται από αίτια και σκοπούς. Οι ρίζες της όμως είναι βαθύτερες. Κινητήρια δύναμή της είναι οι ιδέες. Ούτε ο πόλεμος, ούτε η πείνα, ούτε ο κακός κυβερνήτης μπορούν από μόνα τους να κινήσουν επανάσταση, αλλά οι ιδέες. Αυτές είναι τα πραγματικά αίτια, η τροφή της και ο σκοπός της και αυτές είναι που της δίνουν τη θέση που της ανήκει στην Ιστορία. Μ΄ αυτές οπλίζεται ο λαός, γιατί χωρίς αυτόν δεν γίνεται, όταν ωριμάζουν οι συνθήκες κάνει την έκρηξη με μαζική συμμετοχή. Ιδέες περί της ισότητας και της ελευθερίας, ήταν που ώθησαν την μεγάλη Γαλλική επανάσταση του 1789 και ας άρχισε με τη λαϊκή απαίτηση «ψωμί- ψωμί», όπως επίσης οι σοσιαλιστικές ιδέες του Μαρξ- Εγγελς ώθησαν την ρωσική επανάσταση του 1917 και όχι ο πόλεμος και η εξαθλίωση του ρωσικού λαού.

Βέβαια για να γίνει μία επανάσταση αποδοτική απαραίτητο είναι να υπάρχει και ο ικανός αρχηγός, ένας σωτήρας ή ένας διάβολος μεταμφιεσμένος σε άνθρωπο του λαού, ένας κατά τ΄ άλλα φυσιολογικός άνθρωπος με κάποια μόρφωση και κάποια αξία, που έχει αδικηθεί και δεν έχει επιλογή από το να υπερασπίσει ο ίδιος τον εαυτό του, την οικογένεια του και τη χώρα του. Αν ένας τέτοιος άνθρωπος τους έλεγε ότι ο Πάπας είναι Ισραηλίτης, θα το πίστευαν.

Άρα με όρους κοινωνικοπολιτικούς η χρήση της λέξης σήμερα είναι άστοχη και αν και καμμιά φορά λέμε επανάσταση τιμών, επανάσταση αγορών ή ακόμα και επανάσταση λαών, μόνο τον μαϊμουδισμό μας προδίδει.

Η μελλοντική επανάσταση θα ξεκινήσει σήμερα από την ατομική επανάσταση. Και εξηγούμαι. Αντίσταση πρώτα από τα απλά. Όχι τα εύκολα, όχι τα ελαφρά. Χωρίς βιασύνη. Από τον καθένα μας και την κάθε μία. Και για να το πω αλληγορικά: Μόνο όμορφα, μόνο γλυκά, μόνο αρωματικά θα δοκιμάζουν οι αισθήσεις; Όχι. Να ανοίγουμε ΄΄παράθυρο΄΄ και τότε αέρας θα μπει και θα βγει, θα φωτιστεί το σκοτεινό. Να ξεβουλώσουμε τα αυτιά μας από τα παράσιτα, να ΄΄πιάσουμε΄΄ και άλλες φωνές διαφορετικές. Να αισθανθεί το χάδι μας ο έξω από εμάς. Να ξεκλειδώσουμε το μυαλό μας τελικά.

Τότε θα βρουν έδαφος να καρποφορήσουν οι ΄΄αυτοφυείς΄΄ ιδέες, ΄΄νάτην πετιέται, αυτές που είναι η κινητήρια δύναμη της επανάστασης.

Ως τότε υπομονή και αγώνας καθημερινά.

«Να πάρω ανάσα θέλω μόνο. Θέλω να σηκωθώ. Να σηκωθώ απ΄ αυτόν τον τάφο».

Σας χαιρετώ.

Εις το επανιδείν.