Νικηταρίδης: «Απόηχοι ιστορίας από τη Σπάρτη του 1939»
Μοιράσου το άρθρο:
29-05-2020
«Όταν ήρθε ο Όθωνας, οι αρχαιόπληκτοι Βαυαροί το πρώτο πράγμα που σκέφτηκαν ήταν να ξανακτίσουν την Αθήνα και τη Σπάρτη, φανταζόμενοι ότι έτσι θα πραγματοποιούσαν την αναγέννηση της αρχαίας Ελλάδας»
Τον Ιούλιο του 1939 στην ελληνική εφημερίδα της Αλεξάνδρειας ¨Ταχυδρόμος¨ αναδημοσιεύτηκε από την αθηναϊκή εφημερίδα ¨Έθνος¨ ένα άρθρο υπογεγραμμένο μονάχα μ΄ ένα κεφαλαίο ¨Δ¨, άρθρο με τίτλο ¨Ένας Αιών ζωής της Νέας Σπάρτης¨, το οποίο με τη σειρά μας αναδημοσιεύουμε ως ιστορικό τεκμήριο 80 ετών:
¨Όταν επισκέπτεται κανείς για πρώτη φορά τη Σπάρτη καταλαμβάνεται από έκπληξη για την ¨υπερμοντέρνα¨ διαρρύθμιση της, με ευρύτατες δενδροφυτεμένες λεωφόρους, με μεγάλες πλατείες και ωραία πάρκα, πράγμα το οποίο ματαίως θα αναζητούσε στις περισσότερες άλλες ελληνικές πόλεις. Ελάχιστοι όμως θα γνωρίζουν ότι η προνομιούχος αυτή εμφάνιση της ιστορικής πόλης οφείλεται σε ένα…αρχαιολογικό λάθος. Μέχρι προ ενός περίπου αιώνα στη θέση στην οποία βρίσκεται σήμερα η νέα πόλη δεν υπήρχε ούτε μία καλύβα, ολόκληρη δε η κοιλάδα του Ευρώτα καλυπτόταν από ελιές και άλλα δένδρα. Μόνο ο πλησίον λόφος του Μυστρά κατοικούταν, πολλοί μάλιστα φαντάζονταν ότι στη θέση εκείνη των φράγκικων τειχών και των βυζαντινών μνημείων υπήρξε κάποτε η αρχαία Σπάρτη. Πράγματι, από την περίδοξο πόλη της αρχαιότητας δεν υπήρχε ούτε ίχνος, τα δε λεηλατημένα και κατακερματισμένα ερείπια της, μετά την τελεία εγκατάλειψη της από τον πληθυσμό, ο οποίος ζήτησε προστασία στα τείχη του Μυστρά για να αποφεύγει τις επιδρομές, είχαν όλα βαθμηδόν με την πάροδο των αιώνων καταχωσθεί υπό τη γη.
Όταν ήρθε ο Όθωνας, οι αρχαιόπληκτοι Βαυαροί το πρώτο πράγμα που σκέφτηκαν ήταν να ξανακτίσουν την Αθήνα και τη Σπάρτη, φανταζόμενοι ότι έτσι θα πραγματοποιούσαν την αναγέννηση της αρχαίας Ελλάδας. Η αρχαιοπληξία τους έφτασε μέχρι του σημείου να επιμένουν όπως οι νέες πόλεις κτιστούν επί των ερειπίων των παλαιών, διότι έτσι μόνο θα ήταν άξιες του ονόματος τους. Ο σεβασμός προς τα ερείπια του αρχαίου κόσμου και η ανάγκη ανασκαφών και επιστημονικών διερευνήσεων δεν βασάνιζαν καθόλου το νου τους.
Ευτυχώς την τελευταία στιγμή αποσοβήθηκε η ιερόσυλη σκέψη όπως επί της Ακροπόλεως κτισθεί το Βασιλικό Ανάκτορο και υπουργικά κτίρια. Η πόλη όμως κτίστηκε επί των ερειπίων της παλαιάς, πράγμα το οποίο εμποδίζει μέχρι σήμερα την ενέργεια συστηματικών ανασκαφών.
Και στη Σπάρτη το ίδιο ήθελαν να κάνουν οι Βαυαροί αρχιτέκτονες. Μόνο ότι οι αρχαιολογικές γνώσεις τους ήταν τόσο φτωχές, ώστε όταν καθόρισαν τη θέση της αρχαίας πόλης έπεσαν έξω…ενάμιση περίπου χιλιόμετρο. Και από το λάθος αυτό βγήκαν κερδισμένες και η αρχαία Σπάρτη και η νέα. Διότι ο μεν χώρος της αρχαίας Σπάρτης έμεινε ολωσδιόλου ελεύθερος για να γίνουν αργότερα συστηματικές ανασκαφές, η δε νέα Σπάρτη κτίστηκε όχι επί των λόφων αλλά κάτω στην πεδιάδα, σε πολύ καλλίτερη θέση, η οποία και τον καλλωπισμό της και την υγεία των κατοίκων, αλλά και τις συγκοινωνίες της εξυπηρετεί τελείως. Έχει μείνει δε ιστορική η αντίδραση των κατοίκων του Μυστρά κατά την κτίση της νέας Σπάρτης. Όταν οι αποσταλέντες από τους Βαυαρούς αρχιτέκτονες χάρασσαν τους δρόμους και αναλάμβαναν να κτίσουν τα πρώτα δημόσια κτίρια, δεν κατόρθωναν να βρουν εργάτες από την περιφέρεια και χρειάστηκε να φέρουν από μακρινές περιφέρειες. Όταν δε άρχισε να κτίζεται το δικαστικό μέγαρο χρειάστηκε να σταλεί ισχυρή στρατιωτική δύναμη προς φρούρηση, διότι οι κάτοικοι του Μυστρά, κατερχόμενοι τη νύχτα, κατέστρεφαν ότι είχε κατασκευασθεί κατά τη διάρκεια της ημέρας. Εν τούτοις και από της απόψεως του Μυστρά η κτίση της νέας πόλης απέβη ευεργετική. Διότι σήμερα δεν απέμεινε εκεί παρά το έξω των τειχών γραφικό χωριό των καλλιεργητών της γύρω περιφέρειας. Οι εντός των τειχών της φραγκοβυζαντινής πόλης συνοικισμοί ερημώθηκαν, διότι οι κάτοικοι κατήλθαν βαθμηδόν στη νέα Σπάρτη και έτσι δια της καταστροφής των νέων κτιρίων φαντάζει μεγαλειωδώς η μαρτυρική νεκρόπολη του Μυστρά.
Η Σπάρτη υπέφερε επί έναν αιώνα λόγω ελλείψεως συγκοινωνιών, τις οποίες η γεωγραφική της θέση δεν διευκόλυνε καθόλου. Ο σιδηρόδρομος έφθανε μέχρι την Τρίπολη και από εκεί το ταξίδι με αμάξι δια μέσου ενός στενού δρόμου που διέσχιζε τα βουνά αποτελούσε πραγματική περιπέτεια. Για τις από θαλάσσης συγκοινωνίες έπρεπε να φθάσουν στο Γύθειο μέσω παρομοίων περιπετειών. Προς την Καλαμάτα δεν υπήρχε καθόλου συγκοινωνία, εκτός αν επρόκειτο να διακινδυνεύσει κανείς διάβαση του Ταΰγετου πεζή ή επί ημιόνου. Τώρα τα λεωφορεία αυτοκίνητα Σπάρτης-Γυθείου μετέβαλαν ριζικά την κατάσταση. Ένα πλήρες δίκτυο δρόμων προς την Επίδαυρο Λιμηρά και τις γύρω περιφέρειες κατέστησε τη Σπάρτη σημαντικό κέντρο εμπορίου. Αλλά το σημαντικότερο, τόσο από εμπορικής όσο και από τουριστικής απόψεως συγκοινωνιακό έργο συντελεί τώρα δια της κατασκευής της οδού Σπάρτης-Καλαμάτας. Τουριστικά θα είναι κάτι το ανεκτίμητο διότι ο δρόμος αυτός δια μέσου των οροσειρών του Ταϋγέτου περνά από την περίφημη μεγάλη Λαγκάδα, της οποίας η φυσική καλλονή είναι ανυπέρβλητου μεγαλείου. Εμπορικώς θα ενισχύσει σημαντικά τις μεταφορές της Νοτίου Πελοποννήσου.
Η Σπάρτη δεν κοιμάται στις δάφνες του ένδοξου παρελθόντος της. Εμπορικώς, βιομηχανικώς και κοινωνικώς βρίσκεται στην πρώτη γραμμή των ελληνικών πόλεων. Χάρις στις γενναιοδωρίες των πλουτιζόντων στο εξωτερικό τέκνων της στολίστηκε και εξακολουθεί να στολίζεται με κτίρια και ιδρύματα κοινής ωφελείας. Ο δραστηριότατος και ακούραστος δήμαρχος της κ. Γκορτσολόγος, που κατέχει το αξίωμα τούτο επί δεκαπέντε χρόνια τώρα, έχει κάνει τόσα όσα θα ζήλευαν οι δημοτικοί άρχοντες οιωνδήποτε άλλων ελληνικών πόλεων. Επισκεπτόμενος κανείς σήμερα τη Σπάρτη έχει ενώπιον του τρεις μεγάλους εθνικούς κόσμους άξιους μιμήσεως: Εκείνον της αρχαίας Σπάρτης, τον του Βυζαντινού Μυστρά και τον της σημερινής πόλεως, τον τελευταίο αυτόν όχι σε νεκρές αναμνήσεις του παρελθόντος, αλλά πλήρη ζωής και εκπολιτιστικής δράσεως¨.
Ν. ΝΙΚΗΤΑΡΙΔΗΣ
[Στη φώτο η Σπάρτη στα 1940]
¨Όταν επισκέπτεται κανείς για πρώτη φορά τη Σπάρτη καταλαμβάνεται από έκπληξη για την ¨υπερμοντέρνα¨ διαρρύθμιση της, με ευρύτατες δενδροφυτεμένες λεωφόρους, με μεγάλες πλατείες και ωραία πάρκα, πράγμα το οποίο ματαίως θα αναζητούσε στις περισσότερες άλλες ελληνικές πόλεις. Ελάχιστοι όμως θα γνωρίζουν ότι η προνομιούχος αυτή εμφάνιση της ιστορικής πόλης οφείλεται σε ένα…αρχαιολογικό λάθος. Μέχρι προ ενός περίπου αιώνα στη θέση στην οποία βρίσκεται σήμερα η νέα πόλη δεν υπήρχε ούτε μία καλύβα, ολόκληρη δε η κοιλάδα του Ευρώτα καλυπτόταν από ελιές και άλλα δένδρα. Μόνο ο πλησίον λόφος του Μυστρά κατοικούταν, πολλοί μάλιστα φαντάζονταν ότι στη θέση εκείνη των φράγκικων τειχών και των βυζαντινών μνημείων υπήρξε κάποτε η αρχαία Σπάρτη. Πράγματι, από την περίδοξο πόλη της αρχαιότητας δεν υπήρχε ούτε ίχνος, τα δε λεηλατημένα και κατακερματισμένα ερείπια της, μετά την τελεία εγκατάλειψη της από τον πληθυσμό, ο οποίος ζήτησε προστασία στα τείχη του Μυστρά για να αποφεύγει τις επιδρομές, είχαν όλα βαθμηδόν με την πάροδο των αιώνων καταχωσθεί υπό τη γη.
Όταν ήρθε ο Όθωνας, οι αρχαιόπληκτοι Βαυαροί το πρώτο πράγμα που σκέφτηκαν ήταν να ξανακτίσουν την Αθήνα και τη Σπάρτη, φανταζόμενοι ότι έτσι θα πραγματοποιούσαν την αναγέννηση της αρχαίας Ελλάδας. Η αρχαιοπληξία τους έφτασε μέχρι του σημείου να επιμένουν όπως οι νέες πόλεις κτιστούν επί των ερειπίων των παλαιών, διότι έτσι μόνο θα ήταν άξιες του ονόματος τους. Ο σεβασμός προς τα ερείπια του αρχαίου κόσμου και η ανάγκη ανασκαφών και επιστημονικών διερευνήσεων δεν βασάνιζαν καθόλου το νου τους.
Ευτυχώς την τελευταία στιγμή αποσοβήθηκε η ιερόσυλη σκέψη όπως επί της Ακροπόλεως κτισθεί το Βασιλικό Ανάκτορο και υπουργικά κτίρια. Η πόλη όμως κτίστηκε επί των ερειπίων της παλαιάς, πράγμα το οποίο εμποδίζει μέχρι σήμερα την ενέργεια συστηματικών ανασκαφών.
Και στη Σπάρτη το ίδιο ήθελαν να κάνουν οι Βαυαροί αρχιτέκτονες. Μόνο ότι οι αρχαιολογικές γνώσεις τους ήταν τόσο φτωχές, ώστε όταν καθόρισαν τη θέση της αρχαίας πόλης έπεσαν έξω…ενάμιση περίπου χιλιόμετρο. Και από το λάθος αυτό βγήκαν κερδισμένες και η αρχαία Σπάρτη και η νέα. Διότι ο μεν χώρος της αρχαίας Σπάρτης έμεινε ολωσδιόλου ελεύθερος για να γίνουν αργότερα συστηματικές ανασκαφές, η δε νέα Σπάρτη κτίστηκε όχι επί των λόφων αλλά κάτω στην πεδιάδα, σε πολύ καλλίτερη θέση, η οποία και τον καλλωπισμό της και την υγεία των κατοίκων, αλλά και τις συγκοινωνίες της εξυπηρετεί τελείως. Έχει μείνει δε ιστορική η αντίδραση των κατοίκων του Μυστρά κατά την κτίση της νέας Σπάρτης. Όταν οι αποσταλέντες από τους Βαυαρούς αρχιτέκτονες χάρασσαν τους δρόμους και αναλάμβαναν να κτίσουν τα πρώτα δημόσια κτίρια, δεν κατόρθωναν να βρουν εργάτες από την περιφέρεια και χρειάστηκε να φέρουν από μακρινές περιφέρειες. Όταν δε άρχισε να κτίζεται το δικαστικό μέγαρο χρειάστηκε να σταλεί ισχυρή στρατιωτική δύναμη προς φρούρηση, διότι οι κάτοικοι του Μυστρά, κατερχόμενοι τη νύχτα, κατέστρεφαν ότι είχε κατασκευασθεί κατά τη διάρκεια της ημέρας. Εν τούτοις και από της απόψεως του Μυστρά η κτίση της νέας πόλης απέβη ευεργετική. Διότι σήμερα δεν απέμεινε εκεί παρά το έξω των τειχών γραφικό χωριό των καλλιεργητών της γύρω περιφέρειας. Οι εντός των τειχών της φραγκοβυζαντινής πόλης συνοικισμοί ερημώθηκαν, διότι οι κάτοικοι κατήλθαν βαθμηδόν στη νέα Σπάρτη και έτσι δια της καταστροφής των νέων κτιρίων φαντάζει μεγαλειωδώς η μαρτυρική νεκρόπολη του Μυστρά.
Η Σπάρτη υπέφερε επί έναν αιώνα λόγω ελλείψεως συγκοινωνιών, τις οποίες η γεωγραφική της θέση δεν διευκόλυνε καθόλου. Ο σιδηρόδρομος έφθανε μέχρι την Τρίπολη και από εκεί το ταξίδι με αμάξι δια μέσου ενός στενού δρόμου που διέσχιζε τα βουνά αποτελούσε πραγματική περιπέτεια. Για τις από θαλάσσης συγκοινωνίες έπρεπε να φθάσουν στο Γύθειο μέσω παρομοίων περιπετειών. Προς την Καλαμάτα δεν υπήρχε καθόλου συγκοινωνία, εκτός αν επρόκειτο να διακινδυνεύσει κανείς διάβαση του Ταΰγετου πεζή ή επί ημιόνου. Τώρα τα λεωφορεία αυτοκίνητα Σπάρτης-Γυθείου μετέβαλαν ριζικά την κατάσταση. Ένα πλήρες δίκτυο δρόμων προς την Επίδαυρο Λιμηρά και τις γύρω περιφέρειες κατέστησε τη Σπάρτη σημαντικό κέντρο εμπορίου. Αλλά το σημαντικότερο, τόσο από εμπορικής όσο και από τουριστικής απόψεως συγκοινωνιακό έργο συντελεί τώρα δια της κατασκευής της οδού Σπάρτης-Καλαμάτας. Τουριστικά θα είναι κάτι το ανεκτίμητο διότι ο δρόμος αυτός δια μέσου των οροσειρών του Ταϋγέτου περνά από την περίφημη μεγάλη Λαγκάδα, της οποίας η φυσική καλλονή είναι ανυπέρβλητου μεγαλείου. Εμπορικώς θα ενισχύσει σημαντικά τις μεταφορές της Νοτίου Πελοποννήσου.
Η Σπάρτη δεν κοιμάται στις δάφνες του ένδοξου παρελθόντος της. Εμπορικώς, βιομηχανικώς και κοινωνικώς βρίσκεται στην πρώτη γραμμή των ελληνικών πόλεων. Χάρις στις γενναιοδωρίες των πλουτιζόντων στο εξωτερικό τέκνων της στολίστηκε και εξακολουθεί να στολίζεται με κτίρια και ιδρύματα κοινής ωφελείας. Ο δραστηριότατος και ακούραστος δήμαρχος της κ. Γκορτσολόγος, που κατέχει το αξίωμα τούτο επί δεκαπέντε χρόνια τώρα, έχει κάνει τόσα όσα θα ζήλευαν οι δημοτικοί άρχοντες οιωνδήποτε άλλων ελληνικών πόλεων. Επισκεπτόμενος κανείς σήμερα τη Σπάρτη έχει ενώπιον του τρεις μεγάλους εθνικούς κόσμους άξιους μιμήσεως: Εκείνον της αρχαίας Σπάρτης, τον του Βυζαντινού Μυστρά και τον της σημερινής πόλεως, τον τελευταίο αυτόν όχι σε νεκρές αναμνήσεις του παρελθόντος, αλλά πλήρη ζωής και εκπολιτιστικής δράσεως¨.
Ν. ΝΙΚΗΤΑΡΙΔΗΣ
[Στη φώτο η Σπάρτη στα 1940]
Τον Ιούλιο του 1939 στην ελληνική εφημερίδα της Αλεξάνδρειας ¨Ταχυδρόμος¨ αναδημοσιεύτηκε από την αθηναϊκή εφημερίδα ¨Έθνος¨ ένα άρθρο υπογεγραμμένο μονάχα μ΄ ένα κεφαλαίο ¨Δ¨, άρθρο με τίτλο ¨Ένας Αιών ζωής της Νέας Σπάρτης¨, το οποίο με τη σειρά μας αναδημοσιεύουμε ως ιστορικό τεκμήριο 80 ετών:
¨Όταν επισκέπτεται κανείς για πρώτη φορά τη Σπάρτη καταλαμβάνεται από έκπληξη για την ¨υπερμοντέρνα¨ διαρρύθμιση της, με ευρύτατες δενδροφυτεμένες λεωφόρους, με μεγάλες πλατείες και ωραία πάρκα, πράγμα το οποίο ματαίως θα αναζητούσε στις περισσότερες άλλες ελληνικές πόλεις. Ελάχιστοι όμως θα γνωρίζουν ότι η προνομιούχος αυτή εμφάνιση της ιστορικής πόλης οφείλεται σε ένα…αρχαιολογικό λάθος. Μέχρι προ ενός περίπου αιώνα στη θέση στην οποία βρίσκεται σήμερα η νέα πόλη δεν υπήρχε ούτε μία καλύβα, ολόκληρη δε η κοιλάδα του Ευρώτα καλυπτόταν από ελιές και άλλα δένδρα. Μόνο ο πλησίον λόφος του Μυστρά κατοικούταν, πολλοί μάλιστα φαντάζονταν ότι στη θέση εκείνη των φράγκικων τειχών και των βυζαντινών μνημείων υπήρξε κάποτε η αρχαία Σπάρτη. Πράγματι, από την περίδοξο πόλη της αρχαιότητας δεν υπήρχε ούτε ίχνος, τα δε λεηλατημένα και κατακερματισμένα ερείπια της, μετά την τελεία εγκατάλειψη της από τον πληθυσμό, ο οποίος ζήτησε προστασία στα τείχη του Μυστρά για να αποφεύγει τις επιδρομές, είχαν όλα βαθμηδόν με την πάροδο των αιώνων καταχωσθεί υπό τη γη.
Όταν ήρθε ο Όθωνας, οι αρχαιόπληκτοι Βαυαροί το πρώτο πράγμα που σκέφτηκαν ήταν να ξανακτίσουν την Αθήνα και τη Σπάρτη, φανταζόμενοι ότι έτσι θα πραγματοποιούσαν την αναγέννηση της αρχαίας Ελλάδας. Η αρχαιοπληξία τους έφτασε μέχρι του σημείου να επιμένουν όπως οι νέες πόλεις κτιστούν επί των ερειπίων των παλαιών, διότι έτσι μόνο θα ήταν άξιες του ονόματος τους. Ο σεβασμός προς τα ερείπια του αρχαίου κόσμου και η ανάγκη ανασκαφών και επιστημονικών διερευνήσεων δεν βασάνιζαν καθόλου το νου τους.
Ευτυχώς την τελευταία στιγμή αποσοβήθηκε η ιερόσυλη σκέψη όπως επί της Ακροπόλεως κτισθεί το Βασιλικό Ανάκτορο και υπουργικά κτίρια. Η πόλη όμως κτίστηκε επί των ερειπίων της παλαιάς, πράγμα το οποίο εμποδίζει μέχρι σήμερα την ενέργεια συστηματικών ανασκαφών.
Και στη Σπάρτη το ίδιο ήθελαν να κάνουν οι Βαυαροί αρχιτέκτονες. Μόνο ότι οι αρχαιολογικές γνώσεις τους ήταν τόσο φτωχές, ώστε όταν καθόρισαν τη θέση της αρχαίας πόλης έπεσαν έξω…ενάμιση περίπου χιλιόμετρο. Και από το λάθος αυτό βγήκαν κερδισμένες και η αρχαία Σπάρτη και η νέα. Διότι ο μεν χώρος της αρχαίας Σπάρτης έμεινε ολωσδιόλου ελεύθερος για να γίνουν αργότερα συστηματικές ανασκαφές, η δε νέα Σπάρτη κτίστηκε όχι επί των λόφων αλλά κάτω στην πεδιάδα, σε πολύ καλλίτερη θέση, η οποία και τον καλλωπισμό της και την υγεία των κατοίκων, αλλά και τις συγκοινωνίες της εξυπηρετεί τελείως. Έχει μείνει δε ιστορική η αντίδραση των κατοίκων του Μυστρά κατά την κτίση της νέας Σπάρτης. Όταν οι αποσταλέντες από τους Βαυαρούς αρχιτέκτονες χάρασσαν τους δρόμους και αναλάμβαναν να κτίσουν τα πρώτα δημόσια κτίρια, δεν κατόρθωναν να βρουν εργάτες από την περιφέρεια και χρειάστηκε να φέρουν από μακρινές περιφέρειες. Όταν δε άρχισε να κτίζεται το δικαστικό μέγαρο χρειάστηκε να σταλεί ισχυρή στρατιωτική δύναμη προς φρούρηση, διότι οι κάτοικοι του Μυστρά, κατερχόμενοι τη νύχτα, κατέστρεφαν ότι είχε κατασκευασθεί κατά τη διάρκεια της ημέρας. Εν τούτοις και από της απόψεως του Μυστρά η κτίση της νέας πόλης απέβη ευεργετική. Διότι σήμερα δεν απέμεινε εκεί παρά το έξω των τειχών γραφικό χωριό των καλλιεργητών της γύρω περιφέρειας. Οι εντός των τειχών της φραγκοβυζαντινής πόλης συνοικισμοί ερημώθηκαν, διότι οι κάτοικοι κατήλθαν βαθμηδόν στη νέα Σπάρτη και έτσι δια της καταστροφής των νέων κτιρίων φαντάζει μεγαλειωδώς η μαρτυρική νεκρόπολη του Μυστρά.
Η Σπάρτη υπέφερε επί έναν αιώνα λόγω ελλείψεως συγκοινωνιών, τις οποίες η γεωγραφική της θέση δεν διευκόλυνε καθόλου. Ο σιδηρόδρομος έφθανε μέχρι την Τρίπολη και από εκεί το ταξίδι με αμάξι δια μέσου ενός στενού δρόμου που διέσχιζε τα βουνά αποτελούσε πραγματική περιπέτεια. Για τις από θαλάσσης συγκοινωνίες έπρεπε να φθάσουν στο Γύθειο μέσω παρομοίων περιπετειών. Προς την Καλαμάτα δεν υπήρχε καθόλου συγκοινωνία, εκτός αν επρόκειτο να διακινδυνεύσει κανείς διάβαση του Ταΰγετου πεζή ή επί ημιόνου. Τώρα τα λεωφορεία αυτοκίνητα Σπάρτης-Γυθείου μετέβαλαν ριζικά την κατάσταση. Ένα πλήρες δίκτυο δρόμων προς την Επίδαυρο Λιμηρά και τις γύρω περιφέρειες κατέστησε τη Σπάρτη σημαντικό κέντρο εμπορίου. Αλλά το σημαντικότερο, τόσο από εμπορικής όσο και από τουριστικής απόψεως συγκοινωνιακό έργο συντελεί τώρα δια της κατασκευής της οδού Σπάρτης-Καλαμάτας. Τουριστικά θα είναι κάτι το ανεκτίμητο διότι ο δρόμος αυτός δια μέσου των οροσειρών του Ταϋγέτου περνά από την περίφημη μεγάλη Λαγκάδα, της οποίας η φυσική καλλονή είναι ανυπέρβλητου μεγαλείου. Εμπορικώς θα ενισχύσει σημαντικά τις μεταφορές της Νοτίου Πελοποννήσου.
Η Σπάρτη δεν κοιμάται στις δάφνες του ένδοξου παρελθόντος της. Εμπορικώς, βιομηχανικώς και κοινωνικώς βρίσκεται στην πρώτη γραμμή των ελληνικών πόλεων. Χάρις στις γενναιοδωρίες των πλουτιζόντων στο εξωτερικό τέκνων της στολίστηκε και εξακολουθεί να στολίζεται με κτίρια και ιδρύματα κοινής ωφελείας. Ο δραστηριότατος και ακούραστος δήμαρχος της κ. Γκορτσολόγος, που κατέχει το αξίωμα τούτο επί δεκαπέντε χρόνια τώρα, έχει κάνει τόσα όσα θα ζήλευαν οι δημοτικοί άρχοντες οιωνδήποτε άλλων ελληνικών πόλεων. Επισκεπτόμενος κανείς σήμερα τη Σπάρτη έχει ενώπιον του τρεις μεγάλους εθνικούς κόσμους άξιους μιμήσεως: Εκείνον της αρχαίας Σπάρτης, τον του Βυζαντινού Μυστρά και τον της σημερινής πόλεως, τον τελευταίο αυτόν όχι σε νεκρές αναμνήσεις του παρελθόντος, αλλά πλήρη ζωής και εκπολιτιστικής δράσεως¨.
Ν. ΝΙΚΗΤΑΡΙΔΗΣ
[Στη φώτο η Σπάρτη στα 1940]
¨Όταν επισκέπτεται κανείς για πρώτη φορά τη Σπάρτη καταλαμβάνεται από έκπληξη για την ¨υπερμοντέρνα¨ διαρρύθμιση της, με ευρύτατες δενδροφυτεμένες λεωφόρους, με μεγάλες πλατείες και ωραία πάρκα, πράγμα το οποίο ματαίως θα αναζητούσε στις περισσότερες άλλες ελληνικές πόλεις. Ελάχιστοι όμως θα γνωρίζουν ότι η προνομιούχος αυτή εμφάνιση της ιστορικής πόλης οφείλεται σε ένα…αρχαιολογικό λάθος. Μέχρι προ ενός περίπου αιώνα στη θέση στην οποία βρίσκεται σήμερα η νέα πόλη δεν υπήρχε ούτε μία καλύβα, ολόκληρη δε η κοιλάδα του Ευρώτα καλυπτόταν από ελιές και άλλα δένδρα. Μόνο ο πλησίον λόφος του Μυστρά κατοικούταν, πολλοί μάλιστα φαντάζονταν ότι στη θέση εκείνη των φράγκικων τειχών και των βυζαντινών μνημείων υπήρξε κάποτε η αρχαία Σπάρτη. Πράγματι, από την περίδοξο πόλη της αρχαιότητας δεν υπήρχε ούτε ίχνος, τα δε λεηλατημένα και κατακερματισμένα ερείπια της, μετά την τελεία εγκατάλειψη της από τον πληθυσμό, ο οποίος ζήτησε προστασία στα τείχη του Μυστρά για να αποφεύγει τις επιδρομές, είχαν όλα βαθμηδόν με την πάροδο των αιώνων καταχωσθεί υπό τη γη.
Όταν ήρθε ο Όθωνας, οι αρχαιόπληκτοι Βαυαροί το πρώτο πράγμα που σκέφτηκαν ήταν να ξανακτίσουν την Αθήνα και τη Σπάρτη, φανταζόμενοι ότι έτσι θα πραγματοποιούσαν την αναγέννηση της αρχαίας Ελλάδας. Η αρχαιοπληξία τους έφτασε μέχρι του σημείου να επιμένουν όπως οι νέες πόλεις κτιστούν επί των ερειπίων των παλαιών, διότι έτσι μόνο θα ήταν άξιες του ονόματος τους. Ο σεβασμός προς τα ερείπια του αρχαίου κόσμου και η ανάγκη ανασκαφών και επιστημονικών διερευνήσεων δεν βασάνιζαν καθόλου το νου τους.
Ευτυχώς την τελευταία στιγμή αποσοβήθηκε η ιερόσυλη σκέψη όπως επί της Ακροπόλεως κτισθεί το Βασιλικό Ανάκτορο και υπουργικά κτίρια. Η πόλη όμως κτίστηκε επί των ερειπίων της παλαιάς, πράγμα το οποίο εμποδίζει μέχρι σήμερα την ενέργεια συστηματικών ανασκαφών.
Και στη Σπάρτη το ίδιο ήθελαν να κάνουν οι Βαυαροί αρχιτέκτονες. Μόνο ότι οι αρχαιολογικές γνώσεις τους ήταν τόσο φτωχές, ώστε όταν καθόρισαν τη θέση της αρχαίας πόλης έπεσαν έξω…ενάμιση περίπου χιλιόμετρο. Και από το λάθος αυτό βγήκαν κερδισμένες και η αρχαία Σπάρτη και η νέα. Διότι ο μεν χώρος της αρχαίας Σπάρτης έμεινε ολωσδιόλου ελεύθερος για να γίνουν αργότερα συστηματικές ανασκαφές, η δε νέα Σπάρτη κτίστηκε όχι επί των λόφων αλλά κάτω στην πεδιάδα, σε πολύ καλλίτερη θέση, η οποία και τον καλλωπισμό της και την υγεία των κατοίκων, αλλά και τις συγκοινωνίες της εξυπηρετεί τελείως. Έχει μείνει δε ιστορική η αντίδραση των κατοίκων του Μυστρά κατά την κτίση της νέας Σπάρτης. Όταν οι αποσταλέντες από τους Βαυαρούς αρχιτέκτονες χάρασσαν τους δρόμους και αναλάμβαναν να κτίσουν τα πρώτα δημόσια κτίρια, δεν κατόρθωναν να βρουν εργάτες από την περιφέρεια και χρειάστηκε να φέρουν από μακρινές περιφέρειες. Όταν δε άρχισε να κτίζεται το δικαστικό μέγαρο χρειάστηκε να σταλεί ισχυρή στρατιωτική δύναμη προς φρούρηση, διότι οι κάτοικοι του Μυστρά, κατερχόμενοι τη νύχτα, κατέστρεφαν ότι είχε κατασκευασθεί κατά τη διάρκεια της ημέρας. Εν τούτοις και από της απόψεως του Μυστρά η κτίση της νέας πόλης απέβη ευεργετική. Διότι σήμερα δεν απέμεινε εκεί παρά το έξω των τειχών γραφικό χωριό των καλλιεργητών της γύρω περιφέρειας. Οι εντός των τειχών της φραγκοβυζαντινής πόλης συνοικισμοί ερημώθηκαν, διότι οι κάτοικοι κατήλθαν βαθμηδόν στη νέα Σπάρτη και έτσι δια της καταστροφής των νέων κτιρίων φαντάζει μεγαλειωδώς η μαρτυρική νεκρόπολη του Μυστρά.
Η Σπάρτη υπέφερε επί έναν αιώνα λόγω ελλείψεως συγκοινωνιών, τις οποίες η γεωγραφική της θέση δεν διευκόλυνε καθόλου. Ο σιδηρόδρομος έφθανε μέχρι την Τρίπολη και από εκεί το ταξίδι με αμάξι δια μέσου ενός στενού δρόμου που διέσχιζε τα βουνά αποτελούσε πραγματική περιπέτεια. Για τις από θαλάσσης συγκοινωνίες έπρεπε να φθάσουν στο Γύθειο μέσω παρομοίων περιπετειών. Προς την Καλαμάτα δεν υπήρχε καθόλου συγκοινωνία, εκτός αν επρόκειτο να διακινδυνεύσει κανείς διάβαση του Ταΰγετου πεζή ή επί ημιόνου. Τώρα τα λεωφορεία αυτοκίνητα Σπάρτης-Γυθείου μετέβαλαν ριζικά την κατάσταση. Ένα πλήρες δίκτυο δρόμων προς την Επίδαυρο Λιμηρά και τις γύρω περιφέρειες κατέστησε τη Σπάρτη σημαντικό κέντρο εμπορίου. Αλλά το σημαντικότερο, τόσο από εμπορικής όσο και από τουριστικής απόψεως συγκοινωνιακό έργο συντελεί τώρα δια της κατασκευής της οδού Σπάρτης-Καλαμάτας. Τουριστικά θα είναι κάτι το ανεκτίμητο διότι ο δρόμος αυτός δια μέσου των οροσειρών του Ταϋγέτου περνά από την περίφημη μεγάλη Λαγκάδα, της οποίας η φυσική καλλονή είναι ανυπέρβλητου μεγαλείου. Εμπορικώς θα ενισχύσει σημαντικά τις μεταφορές της Νοτίου Πελοποννήσου.
Η Σπάρτη δεν κοιμάται στις δάφνες του ένδοξου παρελθόντος της. Εμπορικώς, βιομηχανικώς και κοινωνικώς βρίσκεται στην πρώτη γραμμή των ελληνικών πόλεων. Χάρις στις γενναιοδωρίες των πλουτιζόντων στο εξωτερικό τέκνων της στολίστηκε και εξακολουθεί να στολίζεται με κτίρια και ιδρύματα κοινής ωφελείας. Ο δραστηριότατος και ακούραστος δήμαρχος της κ. Γκορτσολόγος, που κατέχει το αξίωμα τούτο επί δεκαπέντε χρόνια τώρα, έχει κάνει τόσα όσα θα ζήλευαν οι δημοτικοί άρχοντες οιωνδήποτε άλλων ελληνικών πόλεων. Επισκεπτόμενος κανείς σήμερα τη Σπάρτη έχει ενώπιον του τρεις μεγάλους εθνικούς κόσμους άξιους μιμήσεως: Εκείνον της αρχαίας Σπάρτης, τον του Βυζαντινού Μυστρά και τον της σημερινής πόλεως, τον τελευταίο αυτόν όχι σε νεκρές αναμνήσεις του παρελθόντος, αλλά πλήρη ζωής και εκπολιτιστικής δράσεως¨.
Ν. ΝΙΚΗΤΑΡΙΔΗΣ
[Στη φώτο η Σπάρτη στα 1940]