notification icon
Θα θέλατε να σας ενημερώνουμε για τα έκτακτα γεγονότα ;

Πόρτολας: Κινητά τηλέφωνα, νέα μορφή πρόσβασης και επαφής, ή νέα εξάρτηση;

slider_image

Μοιράσου το άρθρο:

15-02-2013

Με την ευκαιρία ενός συνεδρίου με θέμα τις εξαρτήσεις και τους προβληματισμούς που ανέκυψαν, δράτομμαι της ευκαιρίας να παρουσιάσω κάποιες σκέψεις σχετικά με τη χρήση των κινητών τηλεφώνων στη ζωή των παιδιών αλλά κυρίως των εφήβων.

Μέχρι πρότινος όταν κάποιος αναφερόταν στις αρνητικές επιδράσεις της άκρατης χρήσης των κινητών εννοούσε τις σωματικές βλάβες, που πιθανότατα αυτή προξενούνε, παραβλέποντας κάτι που τείνει να μετατραπεί σε σύγχρονη μάστιγα, την εξάρτηση από αυτά. Το χειρότερο είναι ότι πλέον το φαινόμενο δεν περιορίζεται στους ενήλικες χρήστες, που μπορούσαν να προβάλουν λόγους εργασίας, συνεχούς μετακίνησης και ανάγκης να επικοινωνούν με τους πάντες και για τα πάντα, αλλά επεκτείνεται επιδημικά σε εφήβους και παιδιά όλο και μικρότερης ηλικίας.

Είναι σχετικά πρόσφατη η αποκάλυψη μιας ζοφερής πραγματικότητας, αυτή της νοσηλείας παιδιών και εφήβων με συμπτώματα εξάρτησης από νεοεμφανιζόμενες ψυχικές νόσους που έχουν να κάνουν με την τεχνολογία και το μοντέρνο τρόπο διαχείρισης της καθημερινής ζωής.

Συμπτώματα της ψυχολογικής εξάρτησης από τα κινητά
Ψυχολογική εξάρτηση είναι η κατάσταση που χαρακτηρίζεται από αντιδράσεις της συμπεριφοράς και άλλες, οι οποίες συμπεριλαμβάνουν πάντοτε την παρορμητική ανάγκη για λήψη (ή χρήση στην περίπτωση των κινητών) του εξαρτησιογόνου παράγοντα με τρόπο συνεχή ή περιοδικό και με σκοπό να αισθανθεί (το άτομο) τα  ψυχικά αποτελέσματα και μερικές φορές να εξαλείψει την απορρέουσα από την αποχή δυσφορία.

Η «εξάρτηση από τα κινητά» ανήκει στην κατηγορία των «εξαρτήσεων συμπεριφοράς», όπως γενικά αποκαλείται ο εθισμός σε συγκεκριμένες δραστηριότητες που ενεργοποιούν συναισθήματα όπως η χαρά. Όταν μέσω μιας δραστηριότητας (τόσο απλής και καθημερινής όπως το φαγητό, ο αθλητισμός, το σεξ κ.ά.) νοιώσει το άτομο χαρά και ευφορία, τότε αυτή αποκτά ζωτική σημασία και η επανάληψή της αποτελεί κάτι που επιδιώκεται, κάτι αναγκαίο.

Το πρόβλημα εντείνεται όταν το άτομο
•  επικεντρώνει και κατευθύνει μεγάλο μέρος της συνολικής του ενέργειας, προσοχής και σκέψης στη δραστηριότητα (εδώ χρήση κινητού) που επιφέρει την ευχαρίστηση
•  η επανάληψη της (χρήση κινητού) του γίνεται εμμονή.
•  το απασχολεί μόνιμα αν είναι εντός δικτύου, δηλαδή, εάν έχει σήμα
•  νοιώθει την ανάγκη να χρησιμοποιεί (το κινητό του) όλο και περισσότερο
•  νευριάζει όταν κάποιος διακόπτει μια συνομιλία του
•  αντιδρά υπερβολικά όταν του επισημαίνεται η συνεχής χρήση του κινητού
•  ελέγχει συνεχώς για να δει αν είχε χαμένες κλίσεις ή μηνύματα
 
Βέβαια δεν επέρχεται η ίδια σωματική καταστροφή ούτε φυσικά, υπάρχουν τα τοξικά αποτελέσματα που συναντάμε στην εξάρτηση από ουσίες, αλλά εμφανίζεται μια σοβαρή, σε πολλές περιπτώσεις, δυσλειτουργία του νευρικού συστήματος. Αυτή εμφανίζεται με τη μορφή ανησυχίας, νευρικότητας, έλλειψης αυτοπεποίθησης, διαταραχής του ύπνου, κ.ά.    
          
Που οφείλεται η εξάρτηση
Την «εξάρτηση από τα κινητά» θα την μετονόμαζα σε «εξάρτηση από την τεχνολογία». Αυτό διότι η χρησιμότητα του κινητού έχει προ πολλού αφήσει πίσω της αυτή του απλού τηλεφώνου, καθόσον το σύνολο των σημερινών κινητών παρέχει και άλλες δυνατότητες, όπως πρόσβασης στο διαδίκτυο, λήψης και αναπαραγωγής βίντεο, φωτογραφιών, λειτουργία ως TV κλπ.

Παραβλέποντας αυτό και επικεντρώνοντας στην υπηρεσία τηλεφωνικής σύνδεσης που παρέχει η κινητή τηλεφωνία, φαίνεται να δρα για κάποιους, σαν καταλύτης απελευθέρωσης δημιουργώντας μια ψευδαίσθηση αποδέσμευσης από τον τόπο μειώνοντας την ανάγκη φυσικής παρουσίας. Σε άλλους προσδίδει ένα αίσθημα ασφαλείας νιώθοντας ότι, όπου και να βρίσκονται, ότι και αν τους συμβεί, μπορούν να επικοινωνήσουν με κάποιο δικό τους άτομο και να το νοιώσουν δίπλα τους. Γίνεται λοιπόν ένας αόρατος ομφάλιος λώρος που τους συνδέει με το σπίτι, τη δουλεία, τους φίλους, τις υπηρεσίες άμεσης βοήθειας.

Άλλους τρέφει με ανακούφιση και επιβεβαίωση κάθε φορά που κάποιος τους καλεί ή τους στέλνει ένα sms αφού δέχονται το σημάδι της έννοιας και εκτίμησής του. Άλλους τους απελευθερώνει από το χρόνο, καταρρίπτοντας την ανάγκη τήρησης σαφών χρονοδιαγραμμάτων και δίνοντας τη δυνατότητα ανάληψης πολλών ρόλων (γιος, συμμαθητής, φίλος) ταυτόχρονα, διεκπεραιώνοντας τα πάντα εκ του μακρόθεν. Τέλος στην εφηβική κυρίως, ηλικία τα μηνύματα μέσω κινητών αποτελούν τρόπο έκφρασης και η συσκευή του κινητού, σύμφωνα με τα λεγόμενα των εφήβων, καθορίζει και το κοινωνικό τους status.


Ρόλος φύλου, ηλικίας και μόρφωσης στην εξάρτηση
Ως προς το φύλο τα αγόρια φαίνονται πιο επιρρεπή στη εξάρτηση και αυτό ίσως να έχει να κάνει με την τάση τους προς τα μηχανήματα, το διαδίκτυο, αλλά και την ανάγκη να επιδεικνύουν την τελευταία λέξη της τεχνολογίας στην ομήγυρη. Ηλικιακά τόσο τα αγόρια όσο και τα κορίτσια νοιώθουν να μη μπορούν να αποχωριστούν το κινητό τους μετά τα 14 εφόσον είναι χρήστες για τουλάχιστον ένα έτος. Οι σχολικές επιδόσεις δεν φαίνεται να επηρεάζουν την τάση προς εξάρτηση αν και φαίνεται να επηρεάζονται από την εμφάνιση αυτής αν και οι συσχετίσεις δεν είναι ξεκάθαρες.


Επιρρέπεια κοινωνικών ομάδων
Δεν φαίνεται να υπάρχει άμεση συσχέτιση μεταξύ εξάρτησης και κοινωνικής τάξης. Όμως εμφανίζεται θετική συσχέτιση με το οικονομικό επίπεδο και είναι υψηλή για τα ανώτερα οικονομικά στρώματα διότι δημιουργεί καταναλωτικές συνήθειες στον έφηβο που ενώ μπορεί να τις καλύψει πρακτικά, αδυνατεί να τις επεξεργαστεί.


Ποιες οι συνέπειες της εξάρτησης
Οι συνέπειες είναι πολλές με κυριότερες τις κάτωθι:
•  Μείωση στο ελάχιστο των διαπροσωπικών σχέσεων.
•  Εγκλωβισμός και αναγωγή μιας συσκευής σε μέσο επικοινωνίας και διασκέδασης με αποτέλεσμα την κατανάλωση ενέργειας που θα έπρεπε να διατίθεται για δραστηριότητες πιο ωφέλιμες και εποικοδομητικές (διάβασμα, παιχνίδι).
•  Αλλοίωση της αντίληψης του νοήματος και της χρήσης του χρόνου στην προσωπική και κοινωνική ζωή.
•  Υποταγή στην τεράστια δύναμη των διαφημίσεων και κατ’ επέκταση στον καταναλωτισμό.
•  Οικονομικές επιπτώσεις και διαταραχή της φυσιολογικής παιδαγωγικής χρήσης του χαρτζιλικιού.
•  Πιθανές επιπτώσεις στην υγεία (λόγω της ηλεκτρομαγνητικής ακτινοβολίας), με προβλήματα σε ζωτικά όργανα όπως ο εγκέφαλος, η καρδιά και τα γεννητικά όργανα.


Βλάβες στην κοινωνικότητα
Η χρήση του κινητού αποτελεί το κυριότερο συστατικό της νεανικής κουλτούρας σε όλη την Ευρώπη. Παρουσιάζει όμως μιαν αντίφαση, αυξάνει την δυνατότητα επαφής και την ίδια στιγμή δρα ως μέσο αποθάρρυνσης αυτής. Φτάνει η αποστολή ενός sms ή μια αναπάντητη κλίση για να εκφράσει ένας νέος σε έναν άλλο ότι τον σκέφτεται και νοερά είναι μαζί του. Δεν νοιώθει άσχημα αν για καιρό δεν βρεθούν, αν δεν ανταλλάξουν «δια ζώσης» λίγα λόγια, αν ποτέ δεν είδε την όψη του συνομιλητή που αποκαλεί «φίλο». Με λίγα λόγια μειώνεται η θετική επίδραση της κοινωνικής προσέγγισης που είχε ο νέος μέσω της συνεύρεσης και ενσωμάτωσης σε παρέες.

Από την άλλη η δυνατότητα να μας βρίσκουν ανά πάσα στιγμή ακόμα και όταν κάτι τέτοιο δεν είναι επιθυμητό μπορεί να γίνει μπούμερανγκ και να αποβεί αρνητικό για την κοινωνικότητά μας όταν γινόμαστε απότομοι, αρνητικοί και αγενείς.

Τέλος, μαθαίνουμε να ζούμε στην «προγραμματική ευτέλεια», χωρίς σαφή χρονοδιαγράμματα υποχρεώσεων και συναντήσεων, αφού ρευστοποιώντας το χρόνο- το κινητό- μας επιτρέπει την αέναη αναπροσαρμογή ενός ραντεβού και αποσβένει την ενοχή για τυχόν καθυστερήσεις αφού η έγκαιρη ενημέρωση, για το που είμαστε και τι μας συμβαίνει, δρα αναλγητικά.
 

Επικοινωνούμε πραγματικά;
Το κινητό τηλέφωνο μας επιτρέπει να διευρύνουμε συνεχώς τον αριθμό των συνομιλητών μας και το χρόνο που μιλάμε με αυτούς, αλλά μας εφοδιάζει με την δυνατότητα της αποστασιοποίησης από την πραγματική σχέση και συναισθήματα υψώνοντας μιαν ασπίδα απομόνωσης. Στις διαπροσωπικές επαφές διαβάζουμε συνεχώς συναισθήματα και κοινωνικά σημάδια και τα χρησιμοποιούμε για να ετοιμάσουμε την απόκριση μας.

Η διαδικασία αυτή παρεμποδίζει τη σύγχυση και τις πιθανές παρερμηνείες. Στα sms, αλλά και στα τηλεφωνήματα δεν υπάρχει τέτοια διαδραστικότητα και συνεπώς δε είναι δυνατή η ανίχνευση του τρόπου με τον οποίο δέχεται ο συνομιλητής αυτό που λέμε. Νοιώθουμε ότι είμαστε δίπλα στον άλλο χωρίς καν να είμαστε κοντά του. Χρησιμοποιούμε μόνο το λόγο για να μεταδώσουμε το μήνυμά μας και χάνουμε ότι προσφέρει το βλέμμα, το άγγιγμα, το χαμόγελο.

Υπάρχει προσωπικός και ιδιωτικός χώρος;
Ενώ αρχικά η χρήση του κινητού φαντάζει ως κάτι αποδεσμευτικό, πολύ σύντομα και ενόσω ο αριθμός των κατεχόντων -το νούμερο του κινητού μας- διευρύνεται, ο κλοιός φαίνεται να ξανασφίγγει γύρω μας. Έτσι μας βρίσκουν και όταν δεν θέλουμε, απαιτούν την προσοχή μας όταν αυτό είναι αδύνατο (οδήγηση, παρακολούθηση μαθήματος κλπ), παριστάνουμε τους απαθείς στην παρέα ακόμα και όταν κάποιος μας βρίζει στο κινητό. Με λίγα λόγια παύουν να υπάρχουν προσωπικές στιγμές, διαλείμματα χαλάρωσης και ηρεμίας. Το να απαντήσουμε σ’ ένα μήνυμα μας επιβάλλεται ενώ καμία διάθεση, να το κάνουμε, δεν έχουμε. Δυσανασχετούμε που αισθανόμαστε μονίμως «εύκαιροι» για τον οποιοδήποτε και το οτιδήποτε και κυρίως για την αδυναμία μας να το αλλάξουμε αυτό.

Είδος στρες που μας επιβάλλεται
Η ανάγκη του για χρήση του κινητού προκαλεί περαιτέρω στρες βάζοντας το χρήστη σ’ ένα φαύλο κύκλο. Μπορούμε να πούμε ότι ο χρήστης εισέρχεται σε μία ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή και συγκεκριμένα σε αυτή της καταναγκαστικής νεύρωσης, με σκέψεις και πράξεις -όπως να ελέγχει συνεχώς αν έχει κλίσεις ή μηνύματα, αν το σήμα στο κινητό του είναι επαρκές, αν η μπαταρία είναι ικανοποιητικά φορτισμένη- οι οποίες είναι δυσάρεστα επαναληπτικές.

Έχει παρατηρηθεί ότι όταν κάποιος   «εξαρτημένος» ξεχνάει το κινητό του, αντιμετωπίζει μια βλάβη του ή όταν αυτό μένει βουβό για ώρες μπαίνει σε κατάσταση πανικού, παρουσιάζει δηλαδή τα συμπτώματα μιας κρίσης πανικού.

Γιατί παριστάνουν κάποιοι ότι μιλούν στο κινητό;
Ένα άλλο σύμπτωμα του ανωτέρω φαινομένου μπορεί να είναι και το να ανακαλύπτουμε άτομα που παριστάνουν ότι μιλούν στο κινητό, και μάλιστα η συνομιλία διεξάγεται μεγαλόφωνα – ώστε να μπορούν να ακουστούν από τους πάντες- αφού υποτίθεται ότι μιλούν με κάποιον σπουδαίο ή υποτακτικό τους και συζητούν για σοβαρά πράγματα ή δίνουν εντολές, αντίστοιχα. Το φαινόμενο αυτό αναδεικνύει την ανάγκη μας να είμαστε το επίκεντρο της προσοχής, το άρχος ότι όλοι μας ξέχασαν, δηλαδή, τον έντονο φόβο μοναξιάς και την αγωνία απόρριψης αφού κανείς δεν μας τηλεφωνεί, την προσπάθεια να ξεπεράσουμε την ανασφάλειά και αμηχανία μας όταν βρισκόμαστε μεταξύ αγνώστων και αισθανόμαστε να μας περιεργάζονται. Έτσι θα μπορούσαμε να πούμε ότι έχει να κάνει με μια μανιοκαταθλιπτική προσωπικότητα ή με μια διαταραχή κοινωνικού άγχους ανάλογα με την περίπτωση και την υπόλοιπη συμπτωματολογία.

Οι συνέπειες είναι αυτές που συναντάμε σε όλα τα ψυχολογικά προβλήματα που μένουν ανεπίλυτα: ανεκτές ή καλά καμουφλαρισμένες αρχικά, τροχοπέδη στην καθημερινότητα και καταστρεπτικές μακροπρόθεσμα.

Ποια είναι η σωστή χρήση
•  Όχι ανοικτό κινητό στο σχολείο. Η χρήση του εντός της τάξης είναι από τους πλέον διασπαστικούς παράγοντες, μεταφέροντας το χρήστη σε …παράλληλο σύμπαν.
•  Έλεγχος, χωρίς αδιακρισία και τάση επιβολής, στο κινητό του παιδιού ή εφήβου. Μπορεί να ανακαλύψει ο γονέας τρομερά αρχεία video και φωτογραφιών. Επίσης καλό είναι να γνωρίζει με ποιους συνομιλεί ή ανταλλάσσει sms το παιδί.
•  Καλύτερα παρωχημένης τεχνολογίας κινητό στο παιδί. Οι δυνατότητες των τελευταίων μοντέλων θα έπρεπε να μας τρομάζουν για χρήση ανηλίκων.  
•  Πάντα καρτοκινητό για τον ανήλικο και με διακανονισμό μονάδων χρήσης.
•  Οι συνομιλίες να γίνονται πάντα χρησιμοποιώντας hands free.

Γενικά, όπως και για κάθε άλλο μέσο διευκόλυνσης, έτσι και για το κινητό, πρέπει να βάζει ο καθένας το προσωπικό του μέτρο ώστε να παραμένει χρήστης και να μην καταλήγει αυτός η… συσκευή στα χέρια της τεχνολογίας.

Νίκος Πόρτολας
Αξιωματικός Π.Ν. ε.α. - Ψυχολόγος
MSc Διοίκησης Μονάδων Υγείας,  PhD Κοινωνικής Ψυχολογίας

Με την ευκαιρία ενός συνεδρίου με θέμα τις εξαρτήσεις και τους προβληματισμούς που ανέκυψαν, δράτομμαι της ευκαιρίας να παρουσιάσω κάποιες σκέψεις σχετικά με τη χρήση των κινητών τηλεφώνων στη ζωή των παιδιών αλλά κυρίως των εφήβων.

Μέχρι πρότινος όταν κάποιος αναφερόταν στις αρνητικές επιδράσεις της άκρατης χρήσης των κινητών εννοούσε τις σωματικές βλάβες, που πιθανότατα αυτή προξενούνε, παραβλέποντας κάτι που τείνει να μετατραπεί σε σύγχρονη μάστιγα, την εξάρτηση από αυτά. Το χειρότερο είναι ότι πλέον το φαινόμενο δεν περιορίζεται στους ενήλικες χρήστες, που μπορούσαν να προβάλουν λόγους εργασίας, συνεχούς μετακίνησης και ανάγκης να επικοινωνούν με τους πάντες και για τα πάντα, αλλά επεκτείνεται επιδημικά σε εφήβους και παιδιά όλο και μικρότερης ηλικίας.

Είναι σχετικά πρόσφατη η αποκάλυψη μιας ζοφερής πραγματικότητας, αυτή της νοσηλείας παιδιών και εφήβων με συμπτώματα εξάρτησης από νεοεμφανιζόμενες ψυχικές νόσους που έχουν να κάνουν με την τεχνολογία και το μοντέρνο τρόπο διαχείρισης της καθημερινής ζωής.

Συμπτώματα της ψυχολογικής εξάρτησης από τα κινητά
Ψυχολογική εξάρτηση είναι η κατάσταση που χαρακτηρίζεται από αντιδράσεις της συμπεριφοράς και άλλες, οι οποίες συμπεριλαμβάνουν πάντοτε την παρορμητική ανάγκη για λήψη (ή χρήση στην περίπτωση των κινητών) του εξαρτησιογόνου παράγοντα με τρόπο συνεχή ή περιοδικό και με σκοπό να αισθανθεί (το άτομο) τα  ψυχικά αποτελέσματα και μερικές φορές να εξαλείψει την απορρέουσα από την αποχή δυσφορία.

Η «εξάρτηση από τα κινητά» ανήκει στην κατηγορία των «εξαρτήσεων συμπεριφοράς», όπως γενικά αποκαλείται ο εθισμός σε συγκεκριμένες δραστηριότητες που ενεργοποιούν συναισθήματα όπως η χαρά. Όταν μέσω μιας δραστηριότητας (τόσο απλής και καθημερινής όπως το φαγητό, ο αθλητισμός, το σεξ κ.ά.) νοιώσει το άτομο χαρά και ευφορία, τότε αυτή αποκτά ζωτική σημασία και η επανάληψή της αποτελεί κάτι που επιδιώκεται, κάτι αναγκαίο.

Το πρόβλημα εντείνεται όταν το άτομο
•  επικεντρώνει και κατευθύνει μεγάλο μέρος της συνολικής του ενέργειας, προσοχής και σκέψης στη δραστηριότητα (εδώ χρήση κινητού) που επιφέρει την ευχαρίστηση
•  η επανάληψη της (χρήση κινητού) του γίνεται εμμονή.
•  το απασχολεί μόνιμα αν είναι εντός δικτύου, δηλαδή, εάν έχει σήμα
•  νοιώθει την ανάγκη να χρησιμοποιεί (το κινητό του) όλο και περισσότερο
•  νευριάζει όταν κάποιος διακόπτει μια συνομιλία του
•  αντιδρά υπερβολικά όταν του επισημαίνεται η συνεχής χρήση του κινητού
•  ελέγχει συνεχώς για να δει αν είχε χαμένες κλίσεις ή μηνύματα
 
Βέβαια δεν επέρχεται η ίδια σωματική καταστροφή ούτε φυσικά, υπάρχουν τα τοξικά αποτελέσματα που συναντάμε στην εξάρτηση από ουσίες, αλλά εμφανίζεται μια σοβαρή, σε πολλές περιπτώσεις, δυσλειτουργία του νευρικού συστήματος. Αυτή εμφανίζεται με τη μορφή ανησυχίας, νευρικότητας, έλλειψης αυτοπεποίθησης, διαταραχής του ύπνου, κ.ά.    
          
Που οφείλεται η εξάρτηση
Την «εξάρτηση από τα κινητά» θα την μετονόμαζα σε «εξάρτηση από την τεχνολογία». Αυτό διότι η χρησιμότητα του κινητού έχει προ πολλού αφήσει πίσω της αυτή του απλού τηλεφώνου, καθόσον το σύνολο των σημερινών κινητών παρέχει και άλλες δυνατότητες, όπως πρόσβασης στο διαδίκτυο, λήψης και αναπαραγωγής βίντεο, φωτογραφιών, λειτουργία ως TV κλπ.

Παραβλέποντας αυτό και επικεντρώνοντας στην υπηρεσία τηλεφωνικής σύνδεσης που παρέχει η κινητή τηλεφωνία, φαίνεται να δρα για κάποιους, σαν καταλύτης απελευθέρωσης δημιουργώντας μια ψευδαίσθηση αποδέσμευσης από τον τόπο μειώνοντας την ανάγκη φυσικής παρουσίας. Σε άλλους προσδίδει ένα αίσθημα ασφαλείας νιώθοντας ότι, όπου και να βρίσκονται, ότι και αν τους συμβεί, μπορούν να επικοινωνήσουν με κάποιο δικό τους άτομο και να το νοιώσουν δίπλα τους. Γίνεται λοιπόν ένας αόρατος ομφάλιος λώρος που τους συνδέει με το σπίτι, τη δουλεία, τους φίλους, τις υπηρεσίες άμεσης βοήθειας.

Άλλους τρέφει με ανακούφιση και επιβεβαίωση κάθε φορά που κάποιος τους καλεί ή τους στέλνει ένα sms αφού δέχονται το σημάδι της έννοιας και εκτίμησής του. Άλλους τους απελευθερώνει από το χρόνο, καταρρίπτοντας την ανάγκη τήρησης σαφών χρονοδιαγραμμάτων και δίνοντας τη δυνατότητα ανάληψης πολλών ρόλων (γιος, συμμαθητής, φίλος) ταυτόχρονα, διεκπεραιώνοντας τα πάντα εκ του μακρόθεν. Τέλος στην εφηβική κυρίως, ηλικία τα μηνύματα μέσω κινητών αποτελούν τρόπο έκφρασης και η συσκευή του κινητού, σύμφωνα με τα λεγόμενα των εφήβων, καθορίζει και το κοινωνικό τους status.


Ρόλος φύλου, ηλικίας και μόρφωσης στην εξάρτηση
Ως προς το φύλο τα αγόρια φαίνονται πιο επιρρεπή στη εξάρτηση και αυτό ίσως να έχει να κάνει με την τάση τους προς τα μηχανήματα, το διαδίκτυο, αλλά και την ανάγκη να επιδεικνύουν την τελευταία λέξη της τεχνολογίας στην ομήγυρη. Ηλικιακά τόσο τα αγόρια όσο και τα κορίτσια νοιώθουν να μη μπορούν να αποχωριστούν το κινητό τους μετά τα 14 εφόσον είναι χρήστες για τουλάχιστον ένα έτος. Οι σχολικές επιδόσεις δεν φαίνεται να επηρεάζουν την τάση προς εξάρτηση αν και φαίνεται να επηρεάζονται από την εμφάνιση αυτής αν και οι συσχετίσεις δεν είναι ξεκάθαρες.


Επιρρέπεια κοινωνικών ομάδων
Δεν φαίνεται να υπάρχει άμεση συσχέτιση μεταξύ εξάρτησης και κοινωνικής τάξης. Όμως εμφανίζεται θετική συσχέτιση με το οικονομικό επίπεδο και είναι υψηλή για τα ανώτερα οικονομικά στρώματα διότι δημιουργεί καταναλωτικές συνήθειες στον έφηβο που ενώ μπορεί να τις καλύψει πρακτικά, αδυνατεί να τις επεξεργαστεί.


Ποιες οι συνέπειες της εξάρτησης
Οι συνέπειες είναι πολλές με κυριότερες τις κάτωθι:
•  Μείωση στο ελάχιστο των διαπροσωπικών σχέσεων.
•  Εγκλωβισμός και αναγωγή μιας συσκευής σε μέσο επικοινωνίας και διασκέδασης με αποτέλεσμα την κατανάλωση ενέργειας που θα έπρεπε να διατίθεται για δραστηριότητες πιο ωφέλιμες και εποικοδομητικές (διάβασμα, παιχνίδι).
•  Αλλοίωση της αντίληψης του νοήματος και της χρήσης του χρόνου στην προσωπική και κοινωνική ζωή.
•  Υποταγή στην τεράστια δύναμη των διαφημίσεων και κατ’ επέκταση στον καταναλωτισμό.
•  Οικονομικές επιπτώσεις και διαταραχή της φυσιολογικής παιδαγωγικής χρήσης του χαρτζιλικιού.
•  Πιθανές επιπτώσεις στην υγεία (λόγω της ηλεκτρομαγνητικής ακτινοβολίας), με προβλήματα σε ζωτικά όργανα όπως ο εγκέφαλος, η καρδιά και τα γεννητικά όργανα.


Βλάβες στην κοινωνικότητα
Η χρήση του κινητού αποτελεί το κυριότερο συστατικό της νεανικής κουλτούρας σε όλη την Ευρώπη. Παρουσιάζει όμως μιαν αντίφαση, αυξάνει την δυνατότητα επαφής και την ίδια στιγμή δρα ως μέσο αποθάρρυνσης αυτής. Φτάνει η αποστολή ενός sms ή μια αναπάντητη κλίση για να εκφράσει ένας νέος σε έναν άλλο ότι τον σκέφτεται και νοερά είναι μαζί του. Δεν νοιώθει άσχημα αν για καιρό δεν βρεθούν, αν δεν ανταλλάξουν «δια ζώσης» λίγα λόγια, αν ποτέ δεν είδε την όψη του συνομιλητή που αποκαλεί «φίλο». Με λίγα λόγια μειώνεται η θετική επίδραση της κοινωνικής προσέγγισης που είχε ο νέος μέσω της συνεύρεσης και ενσωμάτωσης σε παρέες.

Από την άλλη η δυνατότητα να μας βρίσκουν ανά πάσα στιγμή ακόμα και όταν κάτι τέτοιο δεν είναι επιθυμητό μπορεί να γίνει μπούμερανγκ και να αποβεί αρνητικό για την κοινωνικότητά μας όταν γινόμαστε απότομοι, αρνητικοί και αγενείς.

Τέλος, μαθαίνουμε να ζούμε στην «προγραμματική ευτέλεια», χωρίς σαφή χρονοδιαγράμματα υποχρεώσεων και συναντήσεων, αφού ρευστοποιώντας το χρόνο- το κινητό- μας επιτρέπει την αέναη αναπροσαρμογή ενός ραντεβού και αποσβένει την ενοχή για τυχόν καθυστερήσεις αφού η έγκαιρη ενημέρωση, για το που είμαστε και τι μας συμβαίνει, δρα αναλγητικά.
 

Επικοινωνούμε πραγματικά;
Το κινητό τηλέφωνο μας επιτρέπει να διευρύνουμε συνεχώς τον αριθμό των συνομιλητών μας και το χρόνο που μιλάμε με αυτούς, αλλά μας εφοδιάζει με την δυνατότητα της αποστασιοποίησης από την πραγματική σχέση και συναισθήματα υψώνοντας μιαν ασπίδα απομόνωσης. Στις διαπροσωπικές επαφές διαβάζουμε συνεχώς συναισθήματα και κοινωνικά σημάδια και τα χρησιμοποιούμε για να ετοιμάσουμε την απόκριση μας.

Η διαδικασία αυτή παρεμποδίζει τη σύγχυση και τις πιθανές παρερμηνείες. Στα sms, αλλά και στα τηλεφωνήματα δεν υπάρχει τέτοια διαδραστικότητα και συνεπώς δε είναι δυνατή η ανίχνευση του τρόπου με τον οποίο δέχεται ο συνομιλητής αυτό που λέμε. Νοιώθουμε ότι είμαστε δίπλα στον άλλο χωρίς καν να είμαστε κοντά του. Χρησιμοποιούμε μόνο το λόγο για να μεταδώσουμε το μήνυμά μας και χάνουμε ότι προσφέρει το βλέμμα, το άγγιγμα, το χαμόγελο.

Υπάρχει προσωπικός και ιδιωτικός χώρος;
Ενώ αρχικά η χρήση του κινητού φαντάζει ως κάτι αποδεσμευτικό, πολύ σύντομα και ενόσω ο αριθμός των κατεχόντων -το νούμερο του κινητού μας- διευρύνεται, ο κλοιός φαίνεται να ξανασφίγγει γύρω μας. Έτσι μας βρίσκουν και όταν δεν θέλουμε, απαιτούν την προσοχή μας όταν αυτό είναι αδύνατο (οδήγηση, παρακολούθηση μαθήματος κλπ), παριστάνουμε τους απαθείς στην παρέα ακόμα και όταν κάποιος μας βρίζει στο κινητό. Με λίγα λόγια παύουν να υπάρχουν προσωπικές στιγμές, διαλείμματα χαλάρωσης και ηρεμίας. Το να απαντήσουμε σ’ ένα μήνυμα μας επιβάλλεται ενώ καμία διάθεση, να το κάνουμε, δεν έχουμε. Δυσανασχετούμε που αισθανόμαστε μονίμως «εύκαιροι» για τον οποιοδήποτε και το οτιδήποτε και κυρίως για την αδυναμία μας να το αλλάξουμε αυτό.

Είδος στρες που μας επιβάλλεται
Η ανάγκη του για χρήση του κινητού προκαλεί περαιτέρω στρες βάζοντας το χρήστη σ’ ένα φαύλο κύκλο. Μπορούμε να πούμε ότι ο χρήστης εισέρχεται σε μία ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή και συγκεκριμένα σε αυτή της καταναγκαστικής νεύρωσης, με σκέψεις και πράξεις -όπως να ελέγχει συνεχώς αν έχει κλίσεις ή μηνύματα, αν το σήμα στο κινητό του είναι επαρκές, αν η μπαταρία είναι ικανοποιητικά φορτισμένη- οι οποίες είναι δυσάρεστα επαναληπτικές.

Έχει παρατηρηθεί ότι όταν κάποιος   «εξαρτημένος» ξεχνάει το κινητό του, αντιμετωπίζει μια βλάβη του ή όταν αυτό μένει βουβό για ώρες μπαίνει σε κατάσταση πανικού, παρουσιάζει δηλαδή τα συμπτώματα μιας κρίσης πανικού.

Γιατί παριστάνουν κάποιοι ότι μιλούν στο κινητό;
Ένα άλλο σύμπτωμα του ανωτέρω φαινομένου μπορεί να είναι και το να ανακαλύπτουμε άτομα που παριστάνουν ότι μιλούν στο κινητό, και μάλιστα η συνομιλία διεξάγεται μεγαλόφωνα – ώστε να μπορούν να ακουστούν από τους πάντες- αφού υποτίθεται ότι μιλούν με κάποιον σπουδαίο ή υποτακτικό τους και συζητούν για σοβαρά πράγματα ή δίνουν εντολές, αντίστοιχα. Το φαινόμενο αυτό αναδεικνύει την ανάγκη μας να είμαστε το επίκεντρο της προσοχής, το άρχος ότι όλοι μας ξέχασαν, δηλαδή, τον έντονο φόβο μοναξιάς και την αγωνία απόρριψης αφού κανείς δεν μας τηλεφωνεί, την προσπάθεια να ξεπεράσουμε την ανασφάλειά και αμηχανία μας όταν βρισκόμαστε μεταξύ αγνώστων και αισθανόμαστε να μας περιεργάζονται. Έτσι θα μπορούσαμε να πούμε ότι έχει να κάνει με μια μανιοκαταθλιπτική προσωπικότητα ή με μια διαταραχή κοινωνικού άγχους ανάλογα με την περίπτωση και την υπόλοιπη συμπτωματολογία.

Οι συνέπειες είναι αυτές που συναντάμε σε όλα τα ψυχολογικά προβλήματα που μένουν ανεπίλυτα: ανεκτές ή καλά καμουφλαρισμένες αρχικά, τροχοπέδη στην καθημερινότητα και καταστρεπτικές μακροπρόθεσμα.

Ποια είναι η σωστή χρήση
•  Όχι ανοικτό κινητό στο σχολείο. Η χρήση του εντός της τάξης είναι από τους πλέον διασπαστικούς παράγοντες, μεταφέροντας το χρήστη σε …παράλληλο σύμπαν.
•  Έλεγχος, χωρίς αδιακρισία και τάση επιβολής, στο κινητό του παιδιού ή εφήβου. Μπορεί να ανακαλύψει ο γονέας τρομερά αρχεία video και φωτογραφιών. Επίσης καλό είναι να γνωρίζει με ποιους συνομιλεί ή ανταλλάσσει sms το παιδί.
•  Καλύτερα παρωχημένης τεχνολογίας κινητό στο παιδί. Οι δυνατότητες των τελευταίων μοντέλων θα έπρεπε να μας τρομάζουν για χρήση ανηλίκων.  
•  Πάντα καρτοκινητό για τον ανήλικο και με διακανονισμό μονάδων χρήσης.
•  Οι συνομιλίες να γίνονται πάντα χρησιμοποιώντας hands free.

Γενικά, όπως και για κάθε άλλο μέσο διευκόλυνσης, έτσι και για το κινητό, πρέπει να βάζει ο καθένας το προσωπικό του μέτρο ώστε να παραμένει χρήστης και να μην καταλήγει αυτός η… συσκευή στα χέρια της τεχνολογίας.

Νίκος Πόρτολας
Αξιωματικός Π.Ν. ε.α. - Ψυχολόγος
MSc Διοίκησης Μονάδων Υγείας,  PhD Κοινωνικής Ψυχολογίας

Η APELA προτείνει

image

Eτικέτες :
images Άρθρα
01-03-2024

Κοντούλα λεμονιά

images Άρθρα
19-01-2024

Αϊ Γιάννη μου

images Άρθρα
19-01-2024

Η «ΜΑΣΚΑ»

images Άρθρα
10-01-2024

Η Ρώμη του 2024