notification icon
Θα θέλατε να σας ενημερώνουμε για τα έκτακτα γεγονότα ;

Πόρτολας: Ψυχολογία και Οικονομική κρίση, μικρά μυστικά της Πολιτικής Επικοινωνίας και πως μας «πασάρουν» το «κουτόχορτο»

slider_image

Μοιράσου το άρθρο:

01-02-2013

(Μέρος 3ο)

Σας καλοσωρίζω και πάλι στην (κάθε άλλο παρά τακτική) επικοινωνία μας. Λόγω υποχρεώσεων και ενός ταξιδιού, αμέλησα να συνεχίσω αυτό που στο τελευταίο άρθρο μου ονόμασα «αφυπνιστική επικοινωνία». Ζητώ ταπεινά και ειλικρινά συγγνώμη.
Όπως θα παρατηρήσατε, άλλαξα λίγο τον τίτλο ώστε να είναι εύκολος ο διαχωρισμός των άρθρων, αν και αποτελούν μια συνέχεια αφού το θέμα μας πάντα παραμένει «το ψέμα και η βλακεία οι κινητήριες δυνάμεις της κατάντιας μας…».

Παρακολουθώ τον τελευταίο καιρό τα τεκταινόμενα και με ενδιαφέρον ανακαλύπτω τη μαγεία πίσω από το επικοινωνιακό παιχνιδάκι των πολιτικών. Ας το δούμε λοιπόν.

Ας αρχίσω με την επίρριψη ευθυνών σε κάποιο άτομο («εξιλαστήριο θύμα») ώστε να πείσουν τον κοσμάκη ότι τιμωρούν τους υπαίτιους των δεινών μας, ενώ πολλοί άλλοι παραμένουν στο απυρόβλητο. Ένας υπουργός περνάει από εξεταστική, δεκάδες άλλοι συνεχίζουν απρόσκοπτα το «έργο» τους. Ένας δήμαρχος βρίσκεται ένοχος, εκατοντάδες άλλοι εκμεταλλεύονται την αφέλεια του λαού. Όμως τα ΜΜΕ βοούν από την μία παραπομπή και τη μία καταδίκη. Ο κόσμος θεωρεί ότι άρχισε να αποδίδεται δικαιοσύνη και εφησυχασμένος ότι όλα βαίνουν προς το καλύτερο δέχεται ένα ακόμα πλήγμα στη ζωή τη δική του και των παιδιών του.

Δισεκατομύρια ευρώ χάθηκαν σε μίζες, υπερκοστολογημένα έργα και υπέρογκες αμοιβές «ειδικών» συμβούλων και ασχέτων που κατελάμβαναν δημόσιες θέσεις, μερικές χιλιάδες θα εξοικονομήσουν οι οικονομικοί «φωστήρες» από την επιστροφή των βιβλίων των μαθητών. Έτσι, ο καταχρεωμένος, ο άνεργος, ο συνεχώς λιγότερο αμοιβόμενος γονέας θα κληθεί να πληρώσει τα βιβλία του παιδιού του προκειμένου να το μορφώσει ΔΩΡΕΑΝ. Γιατί στην Ελλάδα το δωρεάν σημαίνει να το πληρώνεις πάνω από μία φορά. Δωρεάν παιδεία σημαίνει: αγορά διδακτικών βιβλίων, αγορά βοηθημάτων, «ξεφράγκιασμα» για φροντιστήρια, και τέλος, ίσως και την καταφυγή σε ένα ιδιωτικό σχολείο.

Άλλη «δωρεάν» παροχή η Υγεία. Η δωρεάν υγεία στην Ελλάδα εμφανίζει το μοναδικό στον πολιτισμένο κόσμο φαινόμενο της τριπλής πληρωμής: 1. Μέσω των φόρων, 2. Μέσω των ασφαλιστικών εισφορών, και 3. Out of the pocket, δηλαδή, με την πληρωμή των ιατρικών υπηρεσιών από την τσέπη μας, είτε για παροχές σε ιδιωτικούς γιατρούς και κέντρα εργαστηριακών εξετάσεων, είτε για «φακελάκια» (ναι, ξέρω, κάποιοι ενοχλούνται, γιατί αυτοί ΟΥΔΕΠΟΤΕ πήραν «φακελάκι», αλλά ακόμα και αν υπάρχουν είναι οι εξαιρέσεις που επιβεβαιώνουν τον κανόνα).

Πώς όμως, ενώ σε πρώτη επεξεργασία όσα ανακοινώνονται δεν πείθουν κανένα, λίγο αργότερα όλοι τα θεωρούν αναγκαία και προς τη σωστή κατεύθυνση; Πώς ακόμα και τα πιο απεχθή και αντικοινωνικά μέτρα μετά λίγο καιρό φαντάζουν τα πλέον κατάλληλα;
Για την απάντηση σε αυτά τα ερωτήματα θα πρέπει κάποιος να γράψει ολόκληρο βιβλίο. Στην προκειμένη, θα αναφερθώ μόνο στην χρήση των «οδηγητών γνώμης» στην «επίκαιρη πολιτική γνώμη».

Λέγοντας «επίκαιρη πολιτική γνώμη» εννοώ τη τοποθέτηση για ζητήματα πολιτικής υφής που διακρίνονται από το μονιμότερο πολιτικό προσανατολισμό ενός συγκεκριμένου ατόμου ή ομάδας.

Ειδικές έρευνες (κυρίως στην Αμερική) έδειξαν ότι η επίδραση των ΜΜΕ (αυτά κυρίως χρησιμοποιούν οι πολιτικοί για τι μαζική αποβλάκωση) είναι έμμεση. Ο επηρεασμός δηλαδή του κοινού από την ομιλία ενός πολιτικού δε γίνεται άμεσα σαν σχέση ομιλίας-κοινού αλλά ως σχέση προοδευτικής εισχωρήσεως που ακολουθεί την αρθρωτική ιδιαιτερότητα του τελευταίου. Το κοινό αποτελεί μια «ολότητα» που όμως διαθέτει μια ασταθή εσωτερική διάρθρωση. Η αστάθεια αυτή επιβάλλει τη μεσολάβηση κάποιων «ενδιάμεσων», έργο των οποίων είναι να παρεμβάλλονται μεταξύ πηγής και ακροατηρίου και να αναμεταδίδουν το αρχικό μήνυμα με τρόπο που θα επιδράσει στην υποομάδα του κοινού την οποία είναι εντεταλμένοι να επηρεάσουν.

Με άλλα λόγια, τα πρόσωπα αυτά δραστηροποιούνται εντός των λεγόμενων «ομόλογων» ομάδων και αναμεταδίδουν κατά ορισμένο τρόπο εκείνο που μεταδόθηκε αρχικά από τα ΜΜΕ (two-step flow of communication). Το προσαρμόζουν έτσι ώστε να συμφωνεί με τις κοινωνικές στάσεις και αναπαραστάσεις, αλλά και την υπό-ιδεολογία της ομάδας στόχου. Τα άτομα αυτά είναι γνωστά σαν οδηγητές γνώμης (opinion leaders, guides d’ opinion).

Ποιά είναι όμως οι οδηγητές γνώμης; Πρώτα απ’ όλα τα άτομα αυτά φροντίζουν να πείσουν ότι είναι «καλά πληροφορημένα και μέσα στα πράγματα», περισσότερο από τους άλλους, τουλάχιστον από πολιτικής απόψεως. Τέτοιοι είναι παλιά πολιτικά πρόσωπα (υποψήφιοι βουλευτές κλπ), διατελέσαντες σε θέσεις ισχύος (πρόεδροι οργανισμών, διευθυντές τραπεζών κλπ), άτομα εμπλεκόμενα με κοινωνικό έργο (σύλλογοι, έντονη εθελοντική δράση), που όσο πιο στενό είναι το κοινωνικό περιβάλλον (χωριά, μικρές επαρχιακές πόλεις) τόσο πιο έντονη είναι η δράση και επιρροή τους.

Δεύτερον, τα άτομα αυτά μπορούν να καλλιεργήσουν άμεσες εξατομικευμένες επαφές κάτι δηλαδή που μεταβάλλει την ανώνυμη ομάδα σε μικρότερες επώνυμες διαπροσωπικές δομές και δίνει στον πληροφοριακό τους λόγο φιλικό ή ακόμα και εμπιστευτικό χαρακτήρα. Αυτό έχει άλλη βαρύτητα για το άτομο, γιατί ψυχολογικά και συναισθηματικά δεν είναι ανεκτό να αμφισβητήσει την ειλικρίνεια του μηνύματος. Η πιθανή συναισθηματική εμπλοκή του με τον «οδηγητή γνώμης» το τυφλώνει και τον καθιστά έρμαιο της προπαγάνδας του.

Τρίτον, οι «οδηγητές γνώμης» παραλαμβάνουν τα πιο βασικά σημεία μιας ομιλίας, τα απλοποιούν και τα προσαρμόζουν στις ανάγκες, στις επιθυμίες και στο κοινωνικο-οικονομικό και μορφωτικο-πολιτιστικό επίπεδο της ομάδας μέσα στην οποία εργάζονται (ναι, συνήθως είναι εντεταλμένοι και αμοιβόμενοι, ποικιλοτρόπως, από το πολιτικό τους αφεντικό).

Τέλος, η αποτελεσματικότητα των οδηγητών γνώμης εξαρτάται από την ικανότητά τους να μεταφέρουν εντυπωσιακές πληροφορίες ή πληροφορίες παρεχόμενες με εντυπωσιακό τρόπο.

Γενικά, ο νοήμονας και αυτός που αποφάσισε ότι δεν θα τρώει πλέον «κουτόχορτο» καλό είναι να θυμάται ότι η δράση των οδηγητών γνώμης είναι υφέρπουσα και εξελικτική. Η ψυχολογία επιβεβαιώνει ότι η απότομη αλλαγή γνώμης και πιστεύω οδηγεί το άτομο σε ψυχολογική ανασφάλεια με αποτελέσματα αντίθετα των επιδιωκομένων (ψυχολογική αναδραστικότητα).  Η δράση των οδηγητών γνώμης είναι περισσότερο αποτελεσματική για την περίπτωση της ενισχύσεως μιας υπάρχουσας πολιτικής γνώμης παρά για την υιοθέτηση νέων πολιτικών τοποθετήσεων.

Εν κατακλείδι, ας αναπτύξουμε μια κριτική ματιά απέναντι στη «μασημένη» πληροφορία που μας «ταϊζουν». Ας αναπτύξουμε μια δική μας άποψη για όσα αφορούν στη ζωή μας και στο μέλλον των παιδιών μας. Αυτοί που είχαν αναλάβει απέτυχαν και συνεχίζουν να το κάνουν. Ποιοί μπορεί να είναι οι κατάλληλοι; Δεν ξέρω, ούτε είμαι αρμόδιος να το απαντήσω. Προσωπικά τους θεωρώ όλους άχρηστους, και θεωρώ πολύ δύσκολο κάποιος να με πείσει για το αντίθετο.

Η λύση πιστεύω, θα προκύψει όταν ασχοληθούμε, με όσα μας αφορούν, οι ίδιοι και όχι όταν χρειαζόμαστε κάποια λαμόγια να μας υποδεικνύουν τι είναι καλό για τη ζωή και το μέλλον μας.

Θα κλείσω παραθέτοντας λόγια γνωστών σκεπτόμενων ατόμων:
Το να είσαι πολιτικά ορθός σημαίνει να λες συνεχώς «λυπάμαι» (Charles Osgood)
Τίποτα δεν είναι τόσο θαυμαστό στην πολιτική όσο η φτωχή μνήμη (John Kenneth Galbraith).

Πολιτική είναι η τέχνη να εμποδίζεις τον κόσμο να χώνει τη μύτη του σε πράγματα που τον αφορούν (Paul Valery).


Νίκος Πόρτολας
Αξιωματικός Π.Ν. ε.α. - Ψυχολόγος,
MSc Διοίκησης Μονάδων Υγείας,  PhD Κοινωνικής Ψυχολογίας

(Μέρος 3ο)

Σας καλοσωρίζω και πάλι στην (κάθε άλλο παρά τακτική) επικοινωνία μας. Λόγω υποχρεώσεων και ενός ταξιδιού, αμέλησα να συνεχίσω αυτό που στο τελευταίο άρθρο μου ονόμασα «αφυπνιστική επικοινωνία». Ζητώ ταπεινά και ειλικρινά συγγνώμη.
Όπως θα παρατηρήσατε, άλλαξα λίγο τον τίτλο ώστε να είναι εύκολος ο διαχωρισμός των άρθρων, αν και αποτελούν μια συνέχεια αφού το θέμα μας πάντα παραμένει «το ψέμα και η βλακεία οι κινητήριες δυνάμεις της κατάντιας μας…».

Παρακολουθώ τον τελευταίο καιρό τα τεκταινόμενα και με ενδιαφέρον ανακαλύπτω τη μαγεία πίσω από το επικοινωνιακό παιχνιδάκι των πολιτικών. Ας το δούμε λοιπόν.

Ας αρχίσω με την επίρριψη ευθυνών σε κάποιο άτομο («εξιλαστήριο θύμα») ώστε να πείσουν τον κοσμάκη ότι τιμωρούν τους υπαίτιους των δεινών μας, ενώ πολλοί άλλοι παραμένουν στο απυρόβλητο. Ένας υπουργός περνάει από εξεταστική, δεκάδες άλλοι συνεχίζουν απρόσκοπτα το «έργο» τους. Ένας δήμαρχος βρίσκεται ένοχος, εκατοντάδες άλλοι εκμεταλλεύονται την αφέλεια του λαού. Όμως τα ΜΜΕ βοούν από την μία παραπομπή και τη μία καταδίκη. Ο κόσμος θεωρεί ότι άρχισε να αποδίδεται δικαιοσύνη και εφησυχασμένος ότι όλα βαίνουν προς το καλύτερο δέχεται ένα ακόμα πλήγμα στη ζωή τη δική του και των παιδιών του.

Δισεκατομύρια ευρώ χάθηκαν σε μίζες, υπερκοστολογημένα έργα και υπέρογκες αμοιβές «ειδικών» συμβούλων και ασχέτων που κατελάμβαναν δημόσιες θέσεις, μερικές χιλιάδες θα εξοικονομήσουν οι οικονομικοί «φωστήρες» από την επιστροφή των βιβλίων των μαθητών. Έτσι, ο καταχρεωμένος, ο άνεργος, ο συνεχώς λιγότερο αμοιβόμενος γονέας θα κληθεί να πληρώσει τα βιβλία του παιδιού του προκειμένου να το μορφώσει ΔΩΡΕΑΝ. Γιατί στην Ελλάδα το δωρεάν σημαίνει να το πληρώνεις πάνω από μία φορά. Δωρεάν παιδεία σημαίνει: αγορά διδακτικών βιβλίων, αγορά βοηθημάτων, «ξεφράγκιασμα» για φροντιστήρια, και τέλος, ίσως και την καταφυγή σε ένα ιδιωτικό σχολείο.

Άλλη «δωρεάν» παροχή η Υγεία. Η δωρεάν υγεία στην Ελλάδα εμφανίζει το μοναδικό στον πολιτισμένο κόσμο φαινόμενο της τριπλής πληρωμής: 1. Μέσω των φόρων, 2. Μέσω των ασφαλιστικών εισφορών, και 3. Out of the pocket, δηλαδή, με την πληρωμή των ιατρικών υπηρεσιών από την τσέπη μας, είτε για παροχές σε ιδιωτικούς γιατρούς και κέντρα εργαστηριακών εξετάσεων, είτε για «φακελάκια» (ναι, ξέρω, κάποιοι ενοχλούνται, γιατί αυτοί ΟΥΔΕΠΟΤΕ πήραν «φακελάκι», αλλά ακόμα και αν υπάρχουν είναι οι εξαιρέσεις που επιβεβαιώνουν τον κανόνα).

Πώς όμως, ενώ σε πρώτη επεξεργασία όσα ανακοινώνονται δεν πείθουν κανένα, λίγο αργότερα όλοι τα θεωρούν αναγκαία και προς τη σωστή κατεύθυνση; Πώς ακόμα και τα πιο απεχθή και αντικοινωνικά μέτρα μετά λίγο καιρό φαντάζουν τα πλέον κατάλληλα;
Για την απάντηση σε αυτά τα ερωτήματα θα πρέπει κάποιος να γράψει ολόκληρο βιβλίο. Στην προκειμένη, θα αναφερθώ μόνο στην χρήση των «οδηγητών γνώμης» στην «επίκαιρη πολιτική γνώμη».

Λέγοντας «επίκαιρη πολιτική γνώμη» εννοώ τη τοποθέτηση για ζητήματα πολιτικής υφής που διακρίνονται από το μονιμότερο πολιτικό προσανατολισμό ενός συγκεκριμένου ατόμου ή ομάδας.

Ειδικές έρευνες (κυρίως στην Αμερική) έδειξαν ότι η επίδραση των ΜΜΕ (αυτά κυρίως χρησιμοποιούν οι πολιτικοί για τι μαζική αποβλάκωση) είναι έμμεση. Ο επηρεασμός δηλαδή του κοινού από την ομιλία ενός πολιτικού δε γίνεται άμεσα σαν σχέση ομιλίας-κοινού αλλά ως σχέση προοδευτικής εισχωρήσεως που ακολουθεί την αρθρωτική ιδιαιτερότητα του τελευταίου. Το κοινό αποτελεί μια «ολότητα» που όμως διαθέτει μια ασταθή εσωτερική διάρθρωση. Η αστάθεια αυτή επιβάλλει τη μεσολάβηση κάποιων «ενδιάμεσων», έργο των οποίων είναι να παρεμβάλλονται μεταξύ πηγής και ακροατηρίου και να αναμεταδίδουν το αρχικό μήνυμα με τρόπο που θα επιδράσει στην υποομάδα του κοινού την οποία είναι εντεταλμένοι να επηρεάσουν.

Με άλλα λόγια, τα πρόσωπα αυτά δραστηροποιούνται εντός των λεγόμενων «ομόλογων» ομάδων και αναμεταδίδουν κατά ορισμένο τρόπο εκείνο που μεταδόθηκε αρχικά από τα ΜΜΕ (two-step flow of communication). Το προσαρμόζουν έτσι ώστε να συμφωνεί με τις κοινωνικές στάσεις και αναπαραστάσεις, αλλά και την υπό-ιδεολογία της ομάδας στόχου. Τα άτομα αυτά είναι γνωστά σαν οδηγητές γνώμης (opinion leaders, guides d’ opinion).

Ποιά είναι όμως οι οδηγητές γνώμης; Πρώτα απ’ όλα τα άτομα αυτά φροντίζουν να πείσουν ότι είναι «καλά πληροφορημένα και μέσα στα πράγματα», περισσότερο από τους άλλους, τουλάχιστον από πολιτικής απόψεως. Τέτοιοι είναι παλιά πολιτικά πρόσωπα (υποψήφιοι βουλευτές κλπ), διατελέσαντες σε θέσεις ισχύος (πρόεδροι οργανισμών, διευθυντές τραπεζών κλπ), άτομα εμπλεκόμενα με κοινωνικό έργο (σύλλογοι, έντονη εθελοντική δράση), που όσο πιο στενό είναι το κοινωνικό περιβάλλον (χωριά, μικρές επαρχιακές πόλεις) τόσο πιο έντονη είναι η δράση και επιρροή τους.

Δεύτερον, τα άτομα αυτά μπορούν να καλλιεργήσουν άμεσες εξατομικευμένες επαφές κάτι δηλαδή που μεταβάλλει την ανώνυμη ομάδα σε μικρότερες επώνυμες διαπροσωπικές δομές και δίνει στον πληροφοριακό τους λόγο φιλικό ή ακόμα και εμπιστευτικό χαρακτήρα. Αυτό έχει άλλη βαρύτητα για το άτομο, γιατί ψυχολογικά και συναισθηματικά δεν είναι ανεκτό να αμφισβητήσει την ειλικρίνεια του μηνύματος. Η πιθανή συναισθηματική εμπλοκή του με τον «οδηγητή γνώμης» το τυφλώνει και τον καθιστά έρμαιο της προπαγάνδας του.

Τρίτον, οι «οδηγητές γνώμης» παραλαμβάνουν τα πιο βασικά σημεία μιας ομιλίας, τα απλοποιούν και τα προσαρμόζουν στις ανάγκες, στις επιθυμίες και στο κοινωνικο-οικονομικό και μορφωτικο-πολιτιστικό επίπεδο της ομάδας μέσα στην οποία εργάζονται (ναι, συνήθως είναι εντεταλμένοι και αμοιβόμενοι, ποικιλοτρόπως, από το πολιτικό τους αφεντικό).

Τέλος, η αποτελεσματικότητα των οδηγητών γνώμης εξαρτάται από την ικανότητά τους να μεταφέρουν εντυπωσιακές πληροφορίες ή πληροφορίες παρεχόμενες με εντυπωσιακό τρόπο.

Γενικά, ο νοήμονας και αυτός που αποφάσισε ότι δεν θα τρώει πλέον «κουτόχορτο» καλό είναι να θυμάται ότι η δράση των οδηγητών γνώμης είναι υφέρπουσα και εξελικτική. Η ψυχολογία επιβεβαιώνει ότι η απότομη αλλαγή γνώμης και πιστεύω οδηγεί το άτομο σε ψυχολογική ανασφάλεια με αποτελέσματα αντίθετα των επιδιωκομένων (ψυχολογική αναδραστικότητα).  Η δράση των οδηγητών γνώμης είναι περισσότερο αποτελεσματική για την περίπτωση της ενισχύσεως μιας υπάρχουσας πολιτικής γνώμης παρά για την υιοθέτηση νέων πολιτικών τοποθετήσεων.

Εν κατακλείδι, ας αναπτύξουμε μια κριτική ματιά απέναντι στη «μασημένη» πληροφορία που μας «ταϊζουν». Ας αναπτύξουμε μια δική μας άποψη για όσα αφορούν στη ζωή μας και στο μέλλον των παιδιών μας. Αυτοί που είχαν αναλάβει απέτυχαν και συνεχίζουν να το κάνουν. Ποιοί μπορεί να είναι οι κατάλληλοι; Δεν ξέρω, ούτε είμαι αρμόδιος να το απαντήσω. Προσωπικά τους θεωρώ όλους άχρηστους, και θεωρώ πολύ δύσκολο κάποιος να με πείσει για το αντίθετο.

Η λύση πιστεύω, θα προκύψει όταν ασχοληθούμε, με όσα μας αφορούν, οι ίδιοι και όχι όταν χρειαζόμαστε κάποια λαμόγια να μας υποδεικνύουν τι είναι καλό για τη ζωή και το μέλλον μας.

Θα κλείσω παραθέτοντας λόγια γνωστών σκεπτόμενων ατόμων:
Το να είσαι πολιτικά ορθός σημαίνει να λες συνεχώς «λυπάμαι» (Charles Osgood)
Τίποτα δεν είναι τόσο θαυμαστό στην πολιτική όσο η φτωχή μνήμη (John Kenneth Galbraith).

Πολιτική είναι η τέχνη να εμποδίζεις τον κόσμο να χώνει τη μύτη του σε πράγματα που τον αφορούν (Paul Valery).


Νίκος Πόρτολας
Αξιωματικός Π.Ν. ε.α. - Ψυχολόγος,
MSc Διοίκησης Μονάδων Υγείας,  PhD Κοινωνικής Ψυχολογίας

Η APELA προτείνει

image

Eτικέτες :
images Άρθρα
01-03-2024

Κοντούλα λεμονιά

images Άρθρα
19-01-2024

Αϊ Γιάννη μου

images Άρθρα
19-01-2024

Η «ΜΑΣΚΑ»

images Άρθρα
10-01-2024

Η Ρώμη του 2024