«Κόρη του προφανούς, τέκνο
των φυτιλιών της λάμπας.
Αξιαγάπητε καρπέ της ορθής
παρατήρησης... Αλλά οι
προηγούμενες ζωές δεν
αποτελούν ερμηνεία,
ούτε η χρωματική ακρόαση
τα αρωματικά όργανα,
οι βεντάλιες των σκέψεων...»
Παροιμίες είναι σύντομες λαϊκές εκφράσεις, πολλές πάρα πολλές, που με τρόπο αστείο ή περιπαικτικό ή και διδακτικό στιγματίζουν τις ανθρώπινες πράξεις για την ιδιορρυθμία τους, πάντοτε με βάση μία εικόνα. «Τόνα χέρι νίβει τ άλλο και τα δυό το πρόσωπο»: Έχει κρυμμένη την αλήθεια, ότι η αμοιβαία βοήθεια αποβαίνει εις όφελος και των δύο.
Ο Αριστοτέλης πρώτος παρατήρησε πως τα κοινά γνωρίσματα όλων των παροιμιών είναι η συντομία, η δημοτικότητα της γλώσσας, η αλληγορικότητα μέσα από την εικόνα, η επιδεξιότητα και η οξύνοια της έκφρασης. «Αγάλι, αγάλι γίνεται η αγουρίδα μέλι». Υποκρύπτει την αλήθεια πως τα καλά θέλουν υπομονή και κόπο.
Ο Ίδιος τις ξεχώρισε από τα γνωμικά τα οποία είναι αποφθέγματα (συμπεράσματα) ή παραγγέλματα (προτροπές). ‘’Περί των αρετών και φευκτών εις το πράττειν’’. Τι να επιλέγεις και τι να αποφεύγεις με τις πράξεις σου στην καθημερινότητα, δηλαδή. «Μέτρον άριστον», «Γνώθι σ’ αυτόν», «Πυρ μαχαίρα μη σκαλεύειν», «έγγυα, παρά δ΄ατα», (:Μην δηλώνεις τίποτα με σιγουριά ) «τα πάντα ρεί».
Οι παροιμίες και τα γνωμικά έχουν κοινή τη καταγωγή τους τον λαό, τον απλό λαό. «Καιρός φέρνει τα λάχανα, καιρός τα παραπούλια»: Για τη σωστή επιλογή του χρόνου. «Ο πιο καλός σύμβουλος στις πράξεις των ανθρώπων είναι ο σωστός καιρός», λέει ο Πυλάδης στον Ορέστη στο έργο του Ευριπίδη. Σήμερα «το σωστό timing», λέμε εμείς οι σύγχρονοι.
Αποτελούν για το λαό την πατροπαράδοτη σοφία, την απήχηση της πείρας και το καταστάλαγμα των παρατηρήσεών του. Γλώσσα των θεών τις αποκάλεσαν κάποιοι. Οι παροιμίες να αναλυθούν ως μνημεία γλωσσικά που θα ευεργετήσουν και το φιλόσοφο και τον ποιητή, μας είπε ο Κ. Παλαμάς. Κατοπτρίζεται η ψυχή και ο βίος του, οι ψυχικές του διαθέσεις (σοβαρότητα ή ευτραπελία), η αντίληψη, η φαντασία, οι δοξασίες, τα ήθη και τα έθιμά του, οι μύθοι και οι παραδόσεις του. Καθώς και σχέσεις του με τους άλλους λαούς.
Οι παροιμίες είναι τόσο παλιές στο χρόνο όσο και οι κοινωνίες των ανθρώπων και προηγούνται των γνωμικών. Ο άνθρωπος συνήθιζε να διατυπώνει την πείρα του βίου του και τις παρατηρήσεις του με λίγα λόγια και αυτό συμβαίνει στους λαούς που αρχίζουν να εκπολιτίζονται και δεν έχουν δημιουργηθεί ακόμα τα ηθικά, θρησκευτικά, φιλοσοφικά συστήματα και οι επιστημονικές γνώσεις. Παρά την φανερή αντιφατικότητα που παρουσιάζουν (μήπως δεν αντανακλούν την ίδια αντιφατικότητα της ανθρώπινης ζωής κάθε εποχής;), τους δίνουν μεγάλη αξία και τα τιμούν διότι τους χρησιμεύουν σαν κανόνας και οδηγός των σκέψεων και των πράξεων στην καθημερινότητα τους.
Η σπουδαιότητα τους φαίνεται και από την πραγματική αξία που τους αποδόθηκε από πολύ νωρίς, από τους σοφούς του αρχαίου κόσμου «ειδικά από τους σοφιστές» που έδειξαν ενδιαφέρον για την συλλογή τους. Η αρχαιότερη συλλογή είναι του Ιουδαϊκού λαού «Παροιμίαι Σολομώντος», ο οποίος καλλιέργησε την γνωμική ποίηση. Οι Ιουδαίοι με την λέξη παροιμία εννοούν και την παραβολή, και το διδακτικό απόφθεγμα και το διδακτικό ποίημα. Τέτοιο είναι το περιεχόμενο αυτής της αρχαιότατης συλλογής.
Τα γνωμικά αποτέλεσαν ξεχωριστό κλάδο στη ποίηση της αρχαίας Ελλάδας, καλλιεργήθηκαν από μεγάλους ποιητές με την διασπορά τους σε μεγάλα έργα (Όμηρος – Ησίοδος)και τους μεγάλους τραγικούς και κωμικούς ( Ευριπίδης - Σοφοκλής). Άλλωστε την μορφή των γνωμικών και παροιμιών είχαν τα αποφθέγματα των επτά σοφών και οι χρησμοί των Μαντείων.
Ο τρόπος με τον οποίο εκφέρονται, άλλες φορές είναι γενικός, «ουδείς αναμάρτητος», «εν δικαιοσύνη συλλήβδην πάσα αρετή έστιν». Σε άλλες έχει τύπο παραγγέλματος «αιεν αριστεύειν», «φείδου χρόνου», «μη φορείς στενό δακτύλιο» (προσοχή κίνδυνος ανεπανόρθωτης βλάβης, ακρωτηριασμός), «άπλωνε τα πόδια σου κατά το πάπλωμά σου» και άλλες με αλληγορική μεταφορά από τον φυσικό κόσμο «από αγκάθι βγαίνει ρόδο και από ρόδο βγαίνει αγκάθι», «μην πετάς τα λόγια σου σαν τ’ άχυρο στ΄αλώνι, γιατί τα παίρνει ο δαίμονας και ποιος τα συμμαζώνει» και άλλες συμπέρασμα από κάποιο διδακτικό μύθο «όσα δεν φτάνει η αλεπού τα κάνει κρεμαστάρια». Σ΄αυτούς τους δύο τρόπους – αλληγορική μεταφορά και συμπέρασμα – βασίζεται και το επιχείρημα πως μεταξύ των παροιμιών και των γνωμικών δεν υπάρχουν σαφή όρια.
Στις παροιμίες κυριαρχεί η εικόνα και η μεταφορική σημασία. Είναι προϊόντα αγροτικού πολιτισμού. Οι αγρότες μορφώνονταν από την δουλειά τους και την άμεση επαφή με την φύση, που τις μάθαιναν πολύ καλά, βέβαια εμπειρικά , χωρίς Μαθηματικά, Φυσική, Χημεία ή Φιλοσοφία, γι΄αυτό σπανίζουν στις παροιμίες οι γενικές έννοιες της επιστήμης. Οι αφηρημένες λέξεις, υποκρισία, πλεονεξία, φρονιμάδα πχ δεν αναφέρονται καθόλου, υποβάλλονται όμως με εικόνες: «Το σιγαλό ποτάμι να φοβάσαι», «αλλού χτυπάει το νερό κι αλλού βροντάει ο μύλος», παραδείγματα για την υποκρισία. Έτσι από τα επί μέρους μεταφερόμαστε στα γενικότερα και φτάνουμε στα γνωμικά. Σημαίνει μια εξέλιξη, μία πορεία από την εμπειρική γνώση και σκέψη στην θεωρητική γνώση και σκέψη.
Η τάση για παροιμίες και γνωμικά εμφανίζεται όχι μόνο στα πρώτα βήματα των κοινωνιών αλλά και σε εποχές προηγμένες πολιτιστικά, από τις λαϊκές μάζες. Πάντοτε κάποια στρώματα ενός λαού διατηρούν τον πρωτογονισμό και εκφράζονται με πιο απλά λόγια. Όπως οι αρχαίοι έτσι και οι νεότεροι Έλληνες παρήγαγαν γνωμική λαϊκή ποίηση «όπου δεις πολλή αγάπη, δέξου και πολλή αμάχη», «ο τροχός χωρίς άλειμμα δεν γυρίζει» και αφορούν όλες τις περιστάσεις του βίου. Μερικοί στοίχοι αποσπώνται από την νεοελληνική ποίηση κι γίνονται γνωμικά – παροιμίες. που κυκλοφορούν περισσότερο διότι είναι εύκολο να απομνημονευτούν:
«ο κόσμος είναι ένα δενδρί
και εμείς το πωρικό του
ο χάρος είναι τρυγητής
και παίρνει τον ανθό του»
«Απου΄ναι νιός και δεν πετά
με του βοριά τα νέφη
είντα την θέλει τη ζωή
Στον κόσμο να την έχει».
«Ματάκια που δεν φαίνονται
χείλι που δεν ξηγάται
κορμί που δεν συχνοπερνάει
γρήγορα λησμονάται».
«Ή αγάπη θέλει φρόνηση
θέλει ταπεινοσύνη
θέλει λαγού περπατησιά
λαγού γρηγοροσύνη».
Ο σκοπός τους λοιπόν είναι περισσότερο πραχτικός: Τέχνη της ζωής και κυριαρχία τη ζωής.
Σας χαιρετώ. Εις το επανιδείν.
Παροιμίες - Γνωμικά: Εμπειρικές διαπιστώσεις διαφωτισμού
Μοιράσου το άρθρο:
27-06-2024
Γράφει η Ελένη Παπατσώρη
Σχετικά Άρθρα
«Κόρη του προφανούς, τέκνο
των φυτιλιών της λάμπας.
Αξιαγάπητε καρπέ της ορθής
παρατήρησης... Αλλά οι
προηγούμενες ζωές δεν
αποτελούν ερμηνεία,
ούτε η χρωματική ακρόαση
τα αρωματικά όργανα,
οι βεντάλιες των σκέψεων...»
Παροιμίες είναι σύντομες λαϊκές εκφράσεις, πολλές πάρα πολλές, που με τρόπο αστείο ή περιπαικτικό ή και διδακτικό στιγματίζουν τις ανθρώπινες πράξεις για την ιδιορρυθμία τους, πάντοτε με βάση μία εικόνα. «Τόνα χέρι νίβει τ άλλο και τα δυό το πρόσωπο»: Έχει κρυμμένη την αλήθεια, ότι η αμοιβαία βοήθεια αποβαίνει εις όφελος και των δύο.
Ο Αριστοτέλης πρώτος παρατήρησε πως τα κοινά γνωρίσματα όλων των παροιμιών είναι η συντομία, η δημοτικότητα της γλώσσας, η αλληγορικότητα μέσα από την εικόνα, η επιδεξιότητα και η οξύνοια της έκφρασης. «Αγάλι, αγάλι γίνεται η αγουρίδα μέλι». Υποκρύπτει την αλήθεια πως τα καλά θέλουν υπομονή και κόπο.
Ο Ίδιος τις ξεχώρισε από τα γνωμικά τα οποία είναι αποφθέγματα (συμπεράσματα) ή παραγγέλματα (προτροπές). ‘’Περί των αρετών και φευκτών εις το πράττειν’’. Τι να επιλέγεις και τι να αποφεύγεις με τις πράξεις σου στην καθημερινότητα, δηλαδή. «Μέτρον άριστον», «Γνώθι σ’ αυτόν», «Πυρ μαχαίρα μη σκαλεύειν», «έγγυα, παρά δ΄ατα», (:Μην δηλώνεις τίποτα με σιγουριά ) «τα πάντα ρεί».
Οι παροιμίες και τα γνωμικά έχουν κοινή τη καταγωγή τους τον λαό, τον απλό λαό. «Καιρός φέρνει τα λάχανα, καιρός τα παραπούλια»: Για τη σωστή επιλογή του χρόνου. «Ο πιο καλός σύμβουλος στις πράξεις των ανθρώπων είναι ο σωστός καιρός», λέει ο Πυλάδης στον Ορέστη στο έργο του Ευριπίδη. Σήμερα «το σωστό timing», λέμε εμείς οι σύγχρονοι.
Αποτελούν για το λαό την πατροπαράδοτη σοφία, την απήχηση της πείρας και το καταστάλαγμα των παρατηρήσεών του. Γλώσσα των θεών τις αποκάλεσαν κάποιοι. Οι παροιμίες να αναλυθούν ως μνημεία γλωσσικά που θα ευεργετήσουν και το φιλόσοφο και τον ποιητή, μας είπε ο Κ. Παλαμάς. Κατοπτρίζεται η ψυχή και ο βίος του, οι ψυχικές του διαθέσεις (σοβαρότητα ή ευτραπελία), η αντίληψη, η φαντασία, οι δοξασίες, τα ήθη και τα έθιμά του, οι μύθοι και οι παραδόσεις του. Καθώς και σχέσεις του με τους άλλους λαούς.
Οι παροιμίες είναι τόσο παλιές στο χρόνο όσο και οι κοινωνίες των ανθρώπων και προηγούνται των γνωμικών. Ο άνθρωπος συνήθιζε να διατυπώνει την πείρα του βίου του και τις παρατηρήσεις του με λίγα λόγια και αυτό συμβαίνει στους λαούς που αρχίζουν να εκπολιτίζονται και δεν έχουν δημιουργηθεί ακόμα τα ηθικά, θρησκευτικά, φιλοσοφικά συστήματα και οι επιστημονικές γνώσεις. Παρά την φανερή αντιφατικότητα που παρουσιάζουν (μήπως δεν αντανακλούν την ίδια αντιφατικότητα της ανθρώπινης ζωής κάθε εποχής;), τους δίνουν μεγάλη αξία και τα τιμούν διότι τους χρησιμεύουν σαν κανόνας και οδηγός των σκέψεων και των πράξεων στην καθημερινότητα τους.
Η σπουδαιότητα τους φαίνεται και από την πραγματική αξία που τους αποδόθηκε από πολύ νωρίς, από τους σοφούς του αρχαίου κόσμου «ειδικά από τους σοφιστές» που έδειξαν ενδιαφέρον για την συλλογή τους. Η αρχαιότερη συλλογή είναι του Ιουδαϊκού λαού «Παροιμίαι Σολομώντος», ο οποίος καλλιέργησε την γνωμική ποίηση. Οι Ιουδαίοι με την λέξη παροιμία εννοούν και την παραβολή, και το διδακτικό απόφθεγμα και το διδακτικό ποίημα. Τέτοιο είναι το περιεχόμενο αυτής της αρχαιότατης συλλογής.
Τα γνωμικά αποτέλεσαν ξεχωριστό κλάδο στη ποίηση της αρχαίας Ελλάδας, καλλιεργήθηκαν από μεγάλους ποιητές με την διασπορά τους σε μεγάλα έργα (Όμηρος – Ησίοδος)και τους μεγάλους τραγικούς και κωμικούς ( Ευριπίδης - Σοφοκλής). Άλλωστε την μορφή των γνωμικών και παροιμιών είχαν τα αποφθέγματα των επτά σοφών και οι χρησμοί των Μαντείων.
Ο τρόπος με τον οποίο εκφέρονται, άλλες φορές είναι γενικός, «ουδείς αναμάρτητος», «εν δικαιοσύνη συλλήβδην πάσα αρετή έστιν». Σε άλλες έχει τύπο παραγγέλματος «αιεν αριστεύειν», «φείδου χρόνου», «μη φορείς στενό δακτύλιο» (προσοχή κίνδυνος ανεπανόρθωτης βλάβης, ακρωτηριασμός), «άπλωνε τα πόδια σου κατά το πάπλωμά σου» και άλλες με αλληγορική μεταφορά από τον φυσικό κόσμο «από αγκάθι βγαίνει ρόδο και από ρόδο βγαίνει αγκάθι», «μην πετάς τα λόγια σου σαν τ’ άχυρο στ΄αλώνι, γιατί τα παίρνει ο δαίμονας και ποιος τα συμμαζώνει» και άλλες συμπέρασμα από κάποιο διδακτικό μύθο «όσα δεν φτάνει η αλεπού τα κάνει κρεμαστάρια». Σ΄αυτούς τους δύο τρόπους – αλληγορική μεταφορά και συμπέρασμα – βασίζεται και το επιχείρημα πως μεταξύ των παροιμιών και των γνωμικών δεν υπάρχουν σαφή όρια.
Στις παροιμίες κυριαρχεί η εικόνα και η μεταφορική σημασία. Είναι προϊόντα αγροτικού πολιτισμού. Οι αγρότες μορφώνονταν από την δουλειά τους και την άμεση επαφή με την φύση, που τις μάθαιναν πολύ καλά, βέβαια εμπειρικά , χωρίς Μαθηματικά, Φυσική, Χημεία ή Φιλοσοφία, γι΄αυτό σπανίζουν στις παροιμίες οι γενικές έννοιες της επιστήμης. Οι αφηρημένες λέξεις, υποκρισία, πλεονεξία, φρονιμάδα πχ δεν αναφέρονται καθόλου, υποβάλλονται όμως με εικόνες: «Το σιγαλό ποτάμι να φοβάσαι», «αλλού χτυπάει το νερό κι αλλού βροντάει ο μύλος», παραδείγματα για την υποκρισία. Έτσι από τα επί μέρους μεταφερόμαστε στα γενικότερα και φτάνουμε στα γνωμικά. Σημαίνει μια εξέλιξη, μία πορεία από την εμπειρική γνώση και σκέψη στην θεωρητική γνώση και σκέψη.
Η τάση για παροιμίες και γνωμικά εμφανίζεται όχι μόνο στα πρώτα βήματα των κοινωνιών αλλά και σε εποχές προηγμένες πολιτιστικά, από τις λαϊκές μάζες. Πάντοτε κάποια στρώματα ενός λαού διατηρούν τον πρωτογονισμό και εκφράζονται με πιο απλά λόγια. Όπως οι αρχαίοι έτσι και οι νεότεροι Έλληνες παρήγαγαν γνωμική λαϊκή ποίηση «όπου δεις πολλή αγάπη, δέξου και πολλή αμάχη», «ο τροχός χωρίς άλειμμα δεν γυρίζει» και αφορούν όλες τις περιστάσεις του βίου. Μερικοί στοίχοι αποσπώνται από την νεοελληνική ποίηση κι γίνονται γνωμικά – παροιμίες. που κυκλοφορούν περισσότερο διότι είναι εύκολο να απομνημονευτούν:
«ο κόσμος είναι ένα δενδρί
και εμείς το πωρικό του
ο χάρος είναι τρυγητής
και παίρνει τον ανθό του»
«Απου΄ναι νιός και δεν πετά
με του βοριά τα νέφη
είντα την θέλει τη ζωή
Στον κόσμο να την έχει».
«Ματάκια που δεν φαίνονται
χείλι που δεν ξηγάται
κορμί που δεν συχνοπερνάει
γρήγορα λησμονάται».
«Ή αγάπη θέλει φρόνηση
θέλει ταπεινοσύνη
θέλει λαγού περπατησιά
λαγού γρηγοροσύνη».
Ο σκοπός τους λοιπόν είναι περισσότερο πραχτικός: Τέχνη της ζωής και κυριαρχία τη ζωής.
Σας χαιρετώ. Εις το επανιδείν.
των φυτιλιών της λάμπας.
Αξιαγάπητε καρπέ της ορθής
παρατήρησης... Αλλά οι
προηγούμενες ζωές δεν
αποτελούν ερμηνεία,
ούτε η χρωματική ακρόαση
τα αρωματικά όργανα,
οι βεντάλιες των σκέψεων...»
Παροιμίες είναι σύντομες λαϊκές εκφράσεις, πολλές πάρα πολλές, που με τρόπο αστείο ή περιπαικτικό ή και διδακτικό στιγματίζουν τις ανθρώπινες πράξεις για την ιδιορρυθμία τους, πάντοτε με βάση μία εικόνα. «Τόνα χέρι νίβει τ άλλο και τα δυό το πρόσωπο»: Έχει κρυμμένη την αλήθεια, ότι η αμοιβαία βοήθεια αποβαίνει εις όφελος και των δύο.
Ο Αριστοτέλης πρώτος παρατήρησε πως τα κοινά γνωρίσματα όλων των παροιμιών είναι η συντομία, η δημοτικότητα της γλώσσας, η αλληγορικότητα μέσα από την εικόνα, η επιδεξιότητα και η οξύνοια της έκφρασης. «Αγάλι, αγάλι γίνεται η αγουρίδα μέλι». Υποκρύπτει την αλήθεια πως τα καλά θέλουν υπομονή και κόπο.
Ο Ίδιος τις ξεχώρισε από τα γνωμικά τα οποία είναι αποφθέγματα (συμπεράσματα) ή παραγγέλματα (προτροπές). ‘’Περί των αρετών και φευκτών εις το πράττειν’’. Τι να επιλέγεις και τι να αποφεύγεις με τις πράξεις σου στην καθημερινότητα, δηλαδή. «Μέτρον άριστον», «Γνώθι σ’ αυτόν», «Πυρ μαχαίρα μη σκαλεύειν», «έγγυα, παρά δ΄ατα», (:Μην δηλώνεις τίποτα με σιγουριά ) «τα πάντα ρεί».
Οι παροιμίες και τα γνωμικά έχουν κοινή τη καταγωγή τους τον λαό, τον απλό λαό. «Καιρός φέρνει τα λάχανα, καιρός τα παραπούλια»: Για τη σωστή επιλογή του χρόνου. «Ο πιο καλός σύμβουλος στις πράξεις των ανθρώπων είναι ο σωστός καιρός», λέει ο Πυλάδης στον Ορέστη στο έργο του Ευριπίδη. Σήμερα «το σωστό timing», λέμε εμείς οι σύγχρονοι.
Αποτελούν για το λαό την πατροπαράδοτη σοφία, την απήχηση της πείρας και το καταστάλαγμα των παρατηρήσεών του. Γλώσσα των θεών τις αποκάλεσαν κάποιοι. Οι παροιμίες να αναλυθούν ως μνημεία γλωσσικά που θα ευεργετήσουν και το φιλόσοφο και τον ποιητή, μας είπε ο Κ. Παλαμάς. Κατοπτρίζεται η ψυχή και ο βίος του, οι ψυχικές του διαθέσεις (σοβαρότητα ή ευτραπελία), η αντίληψη, η φαντασία, οι δοξασίες, τα ήθη και τα έθιμά του, οι μύθοι και οι παραδόσεις του. Καθώς και σχέσεις του με τους άλλους λαούς.
Οι παροιμίες είναι τόσο παλιές στο χρόνο όσο και οι κοινωνίες των ανθρώπων και προηγούνται των γνωμικών. Ο άνθρωπος συνήθιζε να διατυπώνει την πείρα του βίου του και τις παρατηρήσεις του με λίγα λόγια και αυτό συμβαίνει στους λαούς που αρχίζουν να εκπολιτίζονται και δεν έχουν δημιουργηθεί ακόμα τα ηθικά, θρησκευτικά, φιλοσοφικά συστήματα και οι επιστημονικές γνώσεις. Παρά την φανερή αντιφατικότητα που παρουσιάζουν (μήπως δεν αντανακλούν την ίδια αντιφατικότητα της ανθρώπινης ζωής κάθε εποχής;), τους δίνουν μεγάλη αξία και τα τιμούν διότι τους χρησιμεύουν σαν κανόνας και οδηγός των σκέψεων και των πράξεων στην καθημερινότητα τους.
Η σπουδαιότητα τους φαίνεται και από την πραγματική αξία που τους αποδόθηκε από πολύ νωρίς, από τους σοφούς του αρχαίου κόσμου «ειδικά από τους σοφιστές» που έδειξαν ενδιαφέρον για την συλλογή τους. Η αρχαιότερη συλλογή είναι του Ιουδαϊκού λαού «Παροιμίαι Σολομώντος», ο οποίος καλλιέργησε την γνωμική ποίηση. Οι Ιουδαίοι με την λέξη παροιμία εννοούν και την παραβολή, και το διδακτικό απόφθεγμα και το διδακτικό ποίημα. Τέτοιο είναι το περιεχόμενο αυτής της αρχαιότατης συλλογής.
Τα γνωμικά αποτέλεσαν ξεχωριστό κλάδο στη ποίηση της αρχαίας Ελλάδας, καλλιεργήθηκαν από μεγάλους ποιητές με την διασπορά τους σε μεγάλα έργα (Όμηρος – Ησίοδος)και τους μεγάλους τραγικούς και κωμικούς ( Ευριπίδης - Σοφοκλής). Άλλωστε την μορφή των γνωμικών και παροιμιών είχαν τα αποφθέγματα των επτά σοφών και οι χρησμοί των Μαντείων.
Ο τρόπος με τον οποίο εκφέρονται, άλλες φορές είναι γενικός, «ουδείς αναμάρτητος», «εν δικαιοσύνη συλλήβδην πάσα αρετή έστιν». Σε άλλες έχει τύπο παραγγέλματος «αιεν αριστεύειν», «φείδου χρόνου», «μη φορείς στενό δακτύλιο» (προσοχή κίνδυνος ανεπανόρθωτης βλάβης, ακρωτηριασμός), «άπλωνε τα πόδια σου κατά το πάπλωμά σου» και άλλες με αλληγορική μεταφορά από τον φυσικό κόσμο «από αγκάθι βγαίνει ρόδο και από ρόδο βγαίνει αγκάθι», «μην πετάς τα λόγια σου σαν τ’ άχυρο στ΄αλώνι, γιατί τα παίρνει ο δαίμονας και ποιος τα συμμαζώνει» και άλλες συμπέρασμα από κάποιο διδακτικό μύθο «όσα δεν φτάνει η αλεπού τα κάνει κρεμαστάρια». Σ΄αυτούς τους δύο τρόπους – αλληγορική μεταφορά και συμπέρασμα – βασίζεται και το επιχείρημα πως μεταξύ των παροιμιών και των γνωμικών δεν υπάρχουν σαφή όρια.
Στις παροιμίες κυριαρχεί η εικόνα και η μεταφορική σημασία. Είναι προϊόντα αγροτικού πολιτισμού. Οι αγρότες μορφώνονταν από την δουλειά τους και την άμεση επαφή με την φύση, που τις μάθαιναν πολύ καλά, βέβαια εμπειρικά , χωρίς Μαθηματικά, Φυσική, Χημεία ή Φιλοσοφία, γι΄αυτό σπανίζουν στις παροιμίες οι γενικές έννοιες της επιστήμης. Οι αφηρημένες λέξεις, υποκρισία, πλεονεξία, φρονιμάδα πχ δεν αναφέρονται καθόλου, υποβάλλονται όμως με εικόνες: «Το σιγαλό ποτάμι να φοβάσαι», «αλλού χτυπάει το νερό κι αλλού βροντάει ο μύλος», παραδείγματα για την υποκρισία. Έτσι από τα επί μέρους μεταφερόμαστε στα γενικότερα και φτάνουμε στα γνωμικά. Σημαίνει μια εξέλιξη, μία πορεία από την εμπειρική γνώση και σκέψη στην θεωρητική γνώση και σκέψη.
Η τάση για παροιμίες και γνωμικά εμφανίζεται όχι μόνο στα πρώτα βήματα των κοινωνιών αλλά και σε εποχές προηγμένες πολιτιστικά, από τις λαϊκές μάζες. Πάντοτε κάποια στρώματα ενός λαού διατηρούν τον πρωτογονισμό και εκφράζονται με πιο απλά λόγια. Όπως οι αρχαίοι έτσι και οι νεότεροι Έλληνες παρήγαγαν γνωμική λαϊκή ποίηση «όπου δεις πολλή αγάπη, δέξου και πολλή αμάχη», «ο τροχός χωρίς άλειμμα δεν γυρίζει» και αφορούν όλες τις περιστάσεις του βίου. Μερικοί στοίχοι αποσπώνται από την νεοελληνική ποίηση κι γίνονται γνωμικά – παροιμίες. που κυκλοφορούν περισσότερο διότι είναι εύκολο να απομνημονευτούν:
«ο κόσμος είναι ένα δενδρί
και εμείς το πωρικό του
ο χάρος είναι τρυγητής
και παίρνει τον ανθό του»
«Απου΄ναι νιός και δεν πετά
με του βοριά τα νέφη
είντα την θέλει τη ζωή
Στον κόσμο να την έχει».
«Ματάκια που δεν φαίνονται
χείλι που δεν ξηγάται
κορμί που δεν συχνοπερνάει
γρήγορα λησμονάται».
«Ή αγάπη θέλει φρόνηση
θέλει ταπεινοσύνη
θέλει λαγού περπατησιά
λαγού γρηγοροσύνη».
Ο σκοπός τους λοιπόν είναι περισσότερο πραχτικός: Τέχνη της ζωής και κυριαρχία τη ζωής.
Σας χαιρετώ. Εις το επανιδείν.
