Αρετή: Διαρκής ανθοφορία
Μοιράσου το άρθρο:
15-12-2023
Γράφει η Ελένη Παπατσώρη
Ποιος τρέχει πάνω στο άλογο γοργά μέσα
στο δάσος, περιγελώντας κάθε ανάπαυση;
- Σπάσε τα σύνορά σου. Λεύτερος ως τα ύψη
ακολούθησέ με. Θα δούμε θαύματα, θα
παίξουμε παιχνίδια… Περισσότερα μη ζητάς!
Ποιος δεν θυμάται – άραγε- το σταυροδρόμι της αρετής και της κακίας στους μύθους του Ηρακλή; Εκεί στην έναρξη της νεανικής ηλικίας που του τέθηκε το δίλημμα για το πώς θέλει να πορευθεί στην ζωή του, με αρετή ή αλλιώς; Και επειδή το ‘’αλλιώς’’ φοριέται σήμερα περισσότερο, είναι ο δρόμος των απολαύσεων, της απόκτησης υλικών αγαθών, με όσο το δυνατόν λιγότερο ή καθόλου κόπο, της επιτυχίας χωρίς προσπάθεια της δόξας χωρίς αξία, του να θέλεις να γίνεις ο Ένας και ας είσαι ο Κανένας, να σε ενδιαφέρει πρωτίστως το περιτύλιγμα και λίγη έως καμμιά σημασία να δίνεις στην ουσία, ανικανοποίητος στο βάθος της ύπαρξής σου, ζητάς στην επιφάνειά της ένα υποκατάστατο, θέλησα με την παρούσα επιστολή να θίξω ξανά τον άλλο δρόμο, αυτόν της Αρετής.
Πρώτα λίγα λόγια για το μύθο: Η μία γυναίκα ντυμένη με άσπρα καθαρά φορέματα και οι κινήσεις χαρακτηρίζονταν, από ευπρέπεια και ελευθερία, ταυτόχρονα όμως, από σεμνή συμπεριφορά και συστολή στο πρόσωπο, ήταν η αρετή. Η άλλη γυναίκα είχε φτιασιδωμένο πρόσωπο για να δείχνει περισσότερο όμορφη από όσο ήταν , φορούσε διάφανα φορέματα για να τονίζονται οι γραμμές του κορμιού της ,είχε προκλητική ματιά και ενδιαφερόταν αν την έβλεπαν οι άλλοι, ενώ συχνά παρατηρούσε και τον ίδιο της τον ίσκιο. Ευδαιμονία έλεγε η ίδια πως την έλεγαν, η κακία όμως ήταν. Και αφού πήρε τον λόγο πρώτη και του περιέγραψε τον «αλλιώτικο» δρόμο, η αρετή του λέει με συντομία: Μεγάλωσες με φρόνηση και πιστεύω πως αν με ακολουθήσεις θα κάνεις στη ζωή σου ωραίες και σεμνές πράξεις. Δεν θα σε εξαπατήσω για να σου κάνω προσφορές , όμως θα σου πω αλήθειες. Οι άνθρωποι αποκτούν τα αγαθά, τα ωραία με κόπο και φροντίδα. Να ευεργετείς τους φίλους σου για να σε αγαπούν, να ωφελείς την πατρίδα σου για να σε τιμούν, να κάνεις καλές πράξεις για να σε θαυμάζουν. Η γη για να καρπίσει πρέπει να την καλλιεργήσεις. Αν λεύτερος θέλεις να είσαι να μην έχεις εξαρτήσεις. Το δυνατό σου σώμα πρέπει να το μάθεις να υπηρετεί το πνεύμα και να το γυμνάζεις με κόπο και ιδρώτα. Λίγα λόγια με πολλούς συμβολισμούς. Αρετή ήταν αυτή, βαθύρριζη και άδολη.
Τι είναι όμως Αρετή; Πάντοτε βέβαια μέσα από το μάτι της ηθικής. Είναι η ικανότητα (ή και ιδιότητα) που αποκτά ο άνθρωπος να επιδιώκει το καλό και την πρόθεσή του αυτή να την κάνει πράξη.
Πως αποκτάται; Μα με την μόρφωση ή την αυτοεπίγνωση μας λέει η φιλοσοφία. Το καλό δεν είναι το ίδιο παντού στο κόσμο, ούτε το ίδιο πάντοτε στο χρόνο. Γι αυτό και υπάρχουν διαφορετικές προσεγγίσεις.
Ο Κομφούκιος μας λέει πως η Αρετή είναι έμφυτη και στηρίζεται στον οίκτο που από αυτόν απορρέει η αλληλοβοήθεια. Ο άνθρωπος είναι από τη φύση του αγαθός και αρετή έχει αυτός που τον διακρίνει η ειλικρίνεια, η ταπεινότητα, το αίσθημα ντροπής η δικαιοσύνη και πάνω από όλα ο σεβασμός των παιδιών προς τους γονείς.
Για τους Ινδούς (βουδιστές κλπ.) Αρετή είναι η προσπάθεια να αναγνωρίσει κάποιος, πως ο άνθρωπος είναι σύμβολο του θεού, κάτι σαν εξωτερικό ρούχο. Αν αποκτηθεί αυτή η γνώση οδηγεί στον σεβασμό της ζωής όλων, την καλοκαγαθία, την αλληλεγγύη και την αλληλοβοήθεια.
Ο Πυθαγόρας την αποκάλεσε αρμονία της ψυχής που επιτυγχάνεται με αρμονικό συνδυασμό των αριθμών μεταξύ τους.
Ο Σωκράτης δια του Πλάτωνα μας διδάσκει πως αρετή σημαίνει γνώση και αυτή είναι αρκετή για την ηθική καθοδήγηση του ανθρώπου. Μόνο από άγνοια κάνουμε κακό (ουδείς εκών κακός) και επειδή η γνώση διδάσκεται, άρα και η Αρετή. Σωφροσύνη, εγκράτεια, ανδρεία και δικαιοσύνη είναι οι βασικές ιδιότητες του ενάρετου. Γι αυτό από την αυτεπίγνωση προκύπτει η σωφροσύνη , η εγκράτεια οφείλεται στην γνώση του καλού ,η ανδρεία στην γνώση του κινδύνου, όσο για την δικαιοσύνη αυτή προκύπτει από τους νόμους της πολιτείας και από τους άγραφους νόμους που διέπουν την ανθρώπινη ψυχή.
Ο Αριστοτέλης κάνει το διαχωρισμό πως, στην νόηση (λογισμό) ανήκουν οι αρετές της επιστήμης, της σοφίας, της τέχνης και της φρόνησης, ενώ στην βούληση (συναίσθημα) ανήκουν η κοσμιότητα, η ανδρεία, η εγκράτεια και η ελευθερία. Και συνεχίζει πως η φρόνηση μας διδάσκει τι οφείλουμε να κάνουμε ή όχι ,ως ηθικό χρέος, η σωφροσύνη μας λέει τι πρέπει να κάνουμε ή να αποφεύγουμε, ως πράξη, η δικαιοσύνη τι οφείλουμε να απονέμουμε στις πράξεις των άλλων, η ανδρεία τι πρέπει να φοβόμαστε ή να μην φοβόμαστε και η εγκράτεια μας δυναμώνει στην προσπάθειά μας να υποτάξουμε πλήρως τα πάθη μας.
Με τον ίδιο περίπου τρόπο, περισσότερο συμπυκνωμένο περιέγραψε και ο Κάντ την αρετή, πως είναι η ηθική δύναμη της βούλησης προκειμένου να καθυποτάξουμε τις έμφυτες ορμές και ροπές μας, για να εκτελέσουμε το ηθικό καθήκον μας, υπό την επίβλεψη της νόησης.
Στο σημείο αυτό θα αναφέρω ένα ποίημα που έγραψε ο Αριστοτέλης ως ύμνο προς την αρετή.
Αρετή για σένα μοχθούν τα γένη των ανθρώπων.
Αποτελείς το καλύτερο είδος κυνηγιού που θα
μπορούσε να κατακτήσει κάποιος στην ζωή.
Είσαι αγνή και περιτριγυρίζεσαι από πολλές δικές σου μορφές.
Πρέπει αυτός που έχει μυηθεί στα ιερά και τα όσια
των Ελλήνων να θυσιάσει ακόμα και τη ζωή του για σένα,
αλλά να έχει και το θάρρος να αντέξει σε ατελείωτες δοκιμασίες.
Οι ιδιότητες που στοχεύεις να καταλάβουν το λογισμό του ανθρώπου
φέρνουν σε αυτόν τον καρπό της αθανασίας που είναι πιο σπουδαίος
και από το χρυσάφι.
Κάποιοι στην πορεία του χρόνου προσέθεσαν στα παραπάνω την πίστη και την ελπίδα και το κάνανε θρησκεία (χριστιανισμός). Φαίνεται πως η «λατρεία» ταιριάζει περισσότερο στα μέτρα των ανθρώπων!!!
Μόνο υπόκλιση λοιπόν στον Αριστοτέλη χρεωνόμαστε και να κατανοήσουμε πως οι ηθικές αξίες και όχι αυτές του κέρδους του χρήματος είναι ικανές να μας οδηγήσουν ακόμα και στην αθανασία.
Στην ελληνική φιλοσοφία μπορούμε και πρέπει να γυρίσουμε και να στηριχθούμε σ’ αυτή. Να την κάνουμε σκοπό. Έτσι θα αποκτήσει νόημα η ζωή μας. Θέλει αρετή και τόλμη η ελευθερία, μας λέει ο ποιητής μας Κάλβος. Βάζει την αρετή προϋπόθεση της ελευθερίας και δικαιολογημένα. Διότι σήμερα με τόσες πολλές εξαρτήσεις που έχουμε προκειμένου για την απόκτηση των μέσων της τεχνολογίας, που δήθεν μας υπόσχονται την ευδαιμονία, μόνο ελεύθεροι δεν είμαστε. Μόνιμα σχεδόν ακούμε και λέμε: «Πρέπει αλλά...», «Θα μπορούσε αλλά...» Αυτό το «αλλά» λειτουργεί σαν φρένο προς την ελευθερία μας. Μόνο η αρετή μπορεί να λύσει το φρένο και να μας απελευθερώσει. Και δεν πειράζει, συνεχίζει ο ποιητής, που έπεσε ο ίκαρος και θαλασσώθηκε. Από ψηλά όμως έπεσε.
Όταν ζητάμε το νόημα της ζωής μας, δεν ζητάμε το νόημα του ζω, σκέτα. Ζητάμε το νόημα του ευ ζην, ζητάμε δηλαδή να καθορίσουμε τις αξίες εκείνες, των οποίων η πραγματοποίηση χαρίζει περιεχόμενο στη ζωή, την κάνει βιώσιμη και την αναβιβάζει από φαινόμενο βιολογικό σε φαινόμενο ηθικό, αποκλειστικώς ανθρώπινο!!!
Σας χαιρετώ εις το επανιδείν
στο δάσος, περιγελώντας κάθε ανάπαυση;
- Σπάσε τα σύνορά σου. Λεύτερος ως τα ύψη
ακολούθησέ με. Θα δούμε θαύματα, θα
παίξουμε παιχνίδια… Περισσότερα μη ζητάς!
Ποιος δεν θυμάται – άραγε- το σταυροδρόμι της αρετής και της κακίας στους μύθους του Ηρακλή; Εκεί στην έναρξη της νεανικής ηλικίας που του τέθηκε το δίλημμα για το πώς θέλει να πορευθεί στην ζωή του, με αρετή ή αλλιώς; Και επειδή το ‘’αλλιώς’’ φοριέται σήμερα περισσότερο, είναι ο δρόμος των απολαύσεων, της απόκτησης υλικών αγαθών, με όσο το δυνατόν λιγότερο ή καθόλου κόπο, της επιτυχίας χωρίς προσπάθεια της δόξας χωρίς αξία, του να θέλεις να γίνεις ο Ένας και ας είσαι ο Κανένας, να σε ενδιαφέρει πρωτίστως το περιτύλιγμα και λίγη έως καμμιά σημασία να δίνεις στην ουσία, ανικανοποίητος στο βάθος της ύπαρξής σου, ζητάς στην επιφάνειά της ένα υποκατάστατο, θέλησα με την παρούσα επιστολή να θίξω ξανά τον άλλο δρόμο, αυτόν της Αρετής.
Πρώτα λίγα λόγια για το μύθο: Η μία γυναίκα ντυμένη με άσπρα καθαρά φορέματα και οι κινήσεις χαρακτηρίζονταν, από ευπρέπεια και ελευθερία, ταυτόχρονα όμως, από σεμνή συμπεριφορά και συστολή στο πρόσωπο, ήταν η αρετή. Η άλλη γυναίκα είχε φτιασιδωμένο πρόσωπο για να δείχνει περισσότερο όμορφη από όσο ήταν , φορούσε διάφανα φορέματα για να τονίζονται οι γραμμές του κορμιού της ,είχε προκλητική ματιά και ενδιαφερόταν αν την έβλεπαν οι άλλοι, ενώ συχνά παρατηρούσε και τον ίδιο της τον ίσκιο. Ευδαιμονία έλεγε η ίδια πως την έλεγαν, η κακία όμως ήταν. Και αφού πήρε τον λόγο πρώτη και του περιέγραψε τον «αλλιώτικο» δρόμο, η αρετή του λέει με συντομία: Μεγάλωσες με φρόνηση και πιστεύω πως αν με ακολουθήσεις θα κάνεις στη ζωή σου ωραίες και σεμνές πράξεις. Δεν θα σε εξαπατήσω για να σου κάνω προσφορές , όμως θα σου πω αλήθειες. Οι άνθρωποι αποκτούν τα αγαθά, τα ωραία με κόπο και φροντίδα. Να ευεργετείς τους φίλους σου για να σε αγαπούν, να ωφελείς την πατρίδα σου για να σε τιμούν, να κάνεις καλές πράξεις για να σε θαυμάζουν. Η γη για να καρπίσει πρέπει να την καλλιεργήσεις. Αν λεύτερος θέλεις να είσαι να μην έχεις εξαρτήσεις. Το δυνατό σου σώμα πρέπει να το μάθεις να υπηρετεί το πνεύμα και να το γυμνάζεις με κόπο και ιδρώτα. Λίγα λόγια με πολλούς συμβολισμούς. Αρετή ήταν αυτή, βαθύρριζη και άδολη.
Τι είναι όμως Αρετή; Πάντοτε βέβαια μέσα από το μάτι της ηθικής. Είναι η ικανότητα (ή και ιδιότητα) που αποκτά ο άνθρωπος να επιδιώκει το καλό και την πρόθεσή του αυτή να την κάνει πράξη.
Πως αποκτάται; Μα με την μόρφωση ή την αυτοεπίγνωση μας λέει η φιλοσοφία. Το καλό δεν είναι το ίδιο παντού στο κόσμο, ούτε το ίδιο πάντοτε στο χρόνο. Γι αυτό και υπάρχουν διαφορετικές προσεγγίσεις.
Ο Κομφούκιος μας λέει πως η Αρετή είναι έμφυτη και στηρίζεται στον οίκτο που από αυτόν απορρέει η αλληλοβοήθεια. Ο άνθρωπος είναι από τη φύση του αγαθός και αρετή έχει αυτός που τον διακρίνει η ειλικρίνεια, η ταπεινότητα, το αίσθημα ντροπής η δικαιοσύνη και πάνω από όλα ο σεβασμός των παιδιών προς τους γονείς.
Για τους Ινδούς (βουδιστές κλπ.) Αρετή είναι η προσπάθεια να αναγνωρίσει κάποιος, πως ο άνθρωπος είναι σύμβολο του θεού, κάτι σαν εξωτερικό ρούχο. Αν αποκτηθεί αυτή η γνώση οδηγεί στον σεβασμό της ζωής όλων, την καλοκαγαθία, την αλληλεγγύη και την αλληλοβοήθεια.
Ο Πυθαγόρας την αποκάλεσε αρμονία της ψυχής που επιτυγχάνεται με αρμονικό συνδυασμό των αριθμών μεταξύ τους.
Ο Σωκράτης δια του Πλάτωνα μας διδάσκει πως αρετή σημαίνει γνώση και αυτή είναι αρκετή για την ηθική καθοδήγηση του ανθρώπου. Μόνο από άγνοια κάνουμε κακό (ουδείς εκών κακός) και επειδή η γνώση διδάσκεται, άρα και η Αρετή. Σωφροσύνη, εγκράτεια, ανδρεία και δικαιοσύνη είναι οι βασικές ιδιότητες του ενάρετου. Γι αυτό από την αυτεπίγνωση προκύπτει η σωφροσύνη , η εγκράτεια οφείλεται στην γνώση του καλού ,η ανδρεία στην γνώση του κινδύνου, όσο για την δικαιοσύνη αυτή προκύπτει από τους νόμους της πολιτείας και από τους άγραφους νόμους που διέπουν την ανθρώπινη ψυχή.
Ο Αριστοτέλης κάνει το διαχωρισμό πως, στην νόηση (λογισμό) ανήκουν οι αρετές της επιστήμης, της σοφίας, της τέχνης και της φρόνησης, ενώ στην βούληση (συναίσθημα) ανήκουν η κοσμιότητα, η ανδρεία, η εγκράτεια και η ελευθερία. Και συνεχίζει πως η φρόνηση μας διδάσκει τι οφείλουμε να κάνουμε ή όχι ,ως ηθικό χρέος, η σωφροσύνη μας λέει τι πρέπει να κάνουμε ή να αποφεύγουμε, ως πράξη, η δικαιοσύνη τι οφείλουμε να απονέμουμε στις πράξεις των άλλων, η ανδρεία τι πρέπει να φοβόμαστε ή να μην φοβόμαστε και η εγκράτεια μας δυναμώνει στην προσπάθειά μας να υποτάξουμε πλήρως τα πάθη μας.
Με τον ίδιο περίπου τρόπο, περισσότερο συμπυκνωμένο περιέγραψε και ο Κάντ την αρετή, πως είναι η ηθική δύναμη της βούλησης προκειμένου να καθυποτάξουμε τις έμφυτες ορμές και ροπές μας, για να εκτελέσουμε το ηθικό καθήκον μας, υπό την επίβλεψη της νόησης.
Στο σημείο αυτό θα αναφέρω ένα ποίημα που έγραψε ο Αριστοτέλης ως ύμνο προς την αρετή.
Αρετή για σένα μοχθούν τα γένη των ανθρώπων.
Αποτελείς το καλύτερο είδος κυνηγιού που θα
μπορούσε να κατακτήσει κάποιος στην ζωή.
Είσαι αγνή και περιτριγυρίζεσαι από πολλές δικές σου μορφές.
Πρέπει αυτός που έχει μυηθεί στα ιερά και τα όσια
των Ελλήνων να θυσιάσει ακόμα και τη ζωή του για σένα,
αλλά να έχει και το θάρρος να αντέξει σε ατελείωτες δοκιμασίες.
Οι ιδιότητες που στοχεύεις να καταλάβουν το λογισμό του ανθρώπου
φέρνουν σε αυτόν τον καρπό της αθανασίας που είναι πιο σπουδαίος
και από το χρυσάφι.
Κάποιοι στην πορεία του χρόνου προσέθεσαν στα παραπάνω την πίστη και την ελπίδα και το κάνανε θρησκεία (χριστιανισμός). Φαίνεται πως η «λατρεία» ταιριάζει περισσότερο στα μέτρα των ανθρώπων!!!
Μόνο υπόκλιση λοιπόν στον Αριστοτέλη χρεωνόμαστε και να κατανοήσουμε πως οι ηθικές αξίες και όχι αυτές του κέρδους του χρήματος είναι ικανές να μας οδηγήσουν ακόμα και στην αθανασία.
Στην ελληνική φιλοσοφία μπορούμε και πρέπει να γυρίσουμε και να στηριχθούμε σ’ αυτή. Να την κάνουμε σκοπό. Έτσι θα αποκτήσει νόημα η ζωή μας. Θέλει αρετή και τόλμη η ελευθερία, μας λέει ο ποιητής μας Κάλβος. Βάζει την αρετή προϋπόθεση της ελευθερίας και δικαιολογημένα. Διότι σήμερα με τόσες πολλές εξαρτήσεις που έχουμε προκειμένου για την απόκτηση των μέσων της τεχνολογίας, που δήθεν μας υπόσχονται την ευδαιμονία, μόνο ελεύθεροι δεν είμαστε. Μόνιμα σχεδόν ακούμε και λέμε: «Πρέπει αλλά...», «Θα μπορούσε αλλά...» Αυτό το «αλλά» λειτουργεί σαν φρένο προς την ελευθερία μας. Μόνο η αρετή μπορεί να λύσει το φρένο και να μας απελευθερώσει. Και δεν πειράζει, συνεχίζει ο ποιητής, που έπεσε ο ίκαρος και θαλασσώθηκε. Από ψηλά όμως έπεσε.
Όταν ζητάμε το νόημα της ζωής μας, δεν ζητάμε το νόημα του ζω, σκέτα. Ζητάμε το νόημα του ευ ζην, ζητάμε δηλαδή να καθορίσουμε τις αξίες εκείνες, των οποίων η πραγματοποίηση χαρίζει περιεχόμενο στη ζωή, την κάνει βιώσιμη και την αναβιβάζει από φαινόμενο βιολογικό σε φαινόμενο ηθικό, αποκλειστικώς ανθρώπινο!!!
Σας χαιρετώ εις το επανιδείν
Ποιος τρέχει πάνω στο άλογο γοργά μέσα
στο δάσος, περιγελώντας κάθε ανάπαυση;
- Σπάσε τα σύνορά σου. Λεύτερος ως τα ύψη
ακολούθησέ με. Θα δούμε θαύματα, θα
παίξουμε παιχνίδια… Περισσότερα μη ζητάς!
Ποιος δεν θυμάται – άραγε- το σταυροδρόμι της αρετής και της κακίας στους μύθους του Ηρακλή; Εκεί στην έναρξη της νεανικής ηλικίας που του τέθηκε το δίλημμα για το πώς θέλει να πορευθεί στην ζωή του, με αρετή ή αλλιώς; Και επειδή το ‘’αλλιώς’’ φοριέται σήμερα περισσότερο, είναι ο δρόμος των απολαύσεων, της απόκτησης υλικών αγαθών, με όσο το δυνατόν λιγότερο ή καθόλου κόπο, της επιτυχίας χωρίς προσπάθεια της δόξας χωρίς αξία, του να θέλεις να γίνεις ο Ένας και ας είσαι ο Κανένας, να σε ενδιαφέρει πρωτίστως το περιτύλιγμα και λίγη έως καμμιά σημασία να δίνεις στην ουσία, ανικανοποίητος στο βάθος της ύπαρξής σου, ζητάς στην επιφάνειά της ένα υποκατάστατο, θέλησα με την παρούσα επιστολή να θίξω ξανά τον άλλο δρόμο, αυτόν της Αρετής.
Πρώτα λίγα λόγια για το μύθο: Η μία γυναίκα ντυμένη με άσπρα καθαρά φορέματα και οι κινήσεις χαρακτηρίζονταν, από ευπρέπεια και ελευθερία, ταυτόχρονα όμως, από σεμνή συμπεριφορά και συστολή στο πρόσωπο, ήταν η αρετή. Η άλλη γυναίκα είχε φτιασιδωμένο πρόσωπο για να δείχνει περισσότερο όμορφη από όσο ήταν , φορούσε διάφανα φορέματα για να τονίζονται οι γραμμές του κορμιού της ,είχε προκλητική ματιά και ενδιαφερόταν αν την έβλεπαν οι άλλοι, ενώ συχνά παρατηρούσε και τον ίδιο της τον ίσκιο. Ευδαιμονία έλεγε η ίδια πως την έλεγαν, η κακία όμως ήταν. Και αφού πήρε τον λόγο πρώτη και του περιέγραψε τον «αλλιώτικο» δρόμο, η αρετή του λέει με συντομία: Μεγάλωσες με φρόνηση και πιστεύω πως αν με ακολουθήσεις θα κάνεις στη ζωή σου ωραίες και σεμνές πράξεις. Δεν θα σε εξαπατήσω για να σου κάνω προσφορές , όμως θα σου πω αλήθειες. Οι άνθρωποι αποκτούν τα αγαθά, τα ωραία με κόπο και φροντίδα. Να ευεργετείς τους φίλους σου για να σε αγαπούν, να ωφελείς την πατρίδα σου για να σε τιμούν, να κάνεις καλές πράξεις για να σε θαυμάζουν. Η γη για να καρπίσει πρέπει να την καλλιεργήσεις. Αν λεύτερος θέλεις να είσαι να μην έχεις εξαρτήσεις. Το δυνατό σου σώμα πρέπει να το μάθεις να υπηρετεί το πνεύμα και να το γυμνάζεις με κόπο και ιδρώτα. Λίγα λόγια με πολλούς συμβολισμούς. Αρετή ήταν αυτή, βαθύρριζη και άδολη.
Τι είναι όμως Αρετή; Πάντοτε βέβαια μέσα από το μάτι της ηθικής. Είναι η ικανότητα (ή και ιδιότητα) που αποκτά ο άνθρωπος να επιδιώκει το καλό και την πρόθεσή του αυτή να την κάνει πράξη.
Πως αποκτάται; Μα με την μόρφωση ή την αυτοεπίγνωση μας λέει η φιλοσοφία. Το καλό δεν είναι το ίδιο παντού στο κόσμο, ούτε το ίδιο πάντοτε στο χρόνο. Γι αυτό και υπάρχουν διαφορετικές προσεγγίσεις.
Ο Κομφούκιος μας λέει πως η Αρετή είναι έμφυτη και στηρίζεται στον οίκτο που από αυτόν απορρέει η αλληλοβοήθεια. Ο άνθρωπος είναι από τη φύση του αγαθός και αρετή έχει αυτός που τον διακρίνει η ειλικρίνεια, η ταπεινότητα, το αίσθημα ντροπής η δικαιοσύνη και πάνω από όλα ο σεβασμός των παιδιών προς τους γονείς.
Για τους Ινδούς (βουδιστές κλπ.) Αρετή είναι η προσπάθεια να αναγνωρίσει κάποιος, πως ο άνθρωπος είναι σύμβολο του θεού, κάτι σαν εξωτερικό ρούχο. Αν αποκτηθεί αυτή η γνώση οδηγεί στον σεβασμό της ζωής όλων, την καλοκαγαθία, την αλληλεγγύη και την αλληλοβοήθεια.
Ο Πυθαγόρας την αποκάλεσε αρμονία της ψυχής που επιτυγχάνεται με αρμονικό συνδυασμό των αριθμών μεταξύ τους.
Ο Σωκράτης δια του Πλάτωνα μας διδάσκει πως αρετή σημαίνει γνώση και αυτή είναι αρκετή για την ηθική καθοδήγηση του ανθρώπου. Μόνο από άγνοια κάνουμε κακό (ουδείς εκών κακός) και επειδή η γνώση διδάσκεται, άρα και η Αρετή. Σωφροσύνη, εγκράτεια, ανδρεία και δικαιοσύνη είναι οι βασικές ιδιότητες του ενάρετου. Γι αυτό από την αυτεπίγνωση προκύπτει η σωφροσύνη , η εγκράτεια οφείλεται στην γνώση του καλού ,η ανδρεία στην γνώση του κινδύνου, όσο για την δικαιοσύνη αυτή προκύπτει από τους νόμους της πολιτείας και από τους άγραφους νόμους που διέπουν την ανθρώπινη ψυχή.
Ο Αριστοτέλης κάνει το διαχωρισμό πως, στην νόηση (λογισμό) ανήκουν οι αρετές της επιστήμης, της σοφίας, της τέχνης και της φρόνησης, ενώ στην βούληση (συναίσθημα) ανήκουν η κοσμιότητα, η ανδρεία, η εγκράτεια και η ελευθερία. Και συνεχίζει πως η φρόνηση μας διδάσκει τι οφείλουμε να κάνουμε ή όχι ,ως ηθικό χρέος, η σωφροσύνη μας λέει τι πρέπει να κάνουμε ή να αποφεύγουμε, ως πράξη, η δικαιοσύνη τι οφείλουμε να απονέμουμε στις πράξεις των άλλων, η ανδρεία τι πρέπει να φοβόμαστε ή να μην φοβόμαστε και η εγκράτεια μας δυναμώνει στην προσπάθειά μας να υποτάξουμε πλήρως τα πάθη μας.
Με τον ίδιο περίπου τρόπο, περισσότερο συμπυκνωμένο περιέγραψε και ο Κάντ την αρετή, πως είναι η ηθική δύναμη της βούλησης προκειμένου να καθυποτάξουμε τις έμφυτες ορμές και ροπές μας, για να εκτελέσουμε το ηθικό καθήκον μας, υπό την επίβλεψη της νόησης.
Στο σημείο αυτό θα αναφέρω ένα ποίημα που έγραψε ο Αριστοτέλης ως ύμνο προς την αρετή.
Αρετή για σένα μοχθούν τα γένη των ανθρώπων.
Αποτελείς το καλύτερο είδος κυνηγιού που θα
μπορούσε να κατακτήσει κάποιος στην ζωή.
Είσαι αγνή και περιτριγυρίζεσαι από πολλές δικές σου μορφές.
Πρέπει αυτός που έχει μυηθεί στα ιερά και τα όσια
των Ελλήνων να θυσιάσει ακόμα και τη ζωή του για σένα,
αλλά να έχει και το θάρρος να αντέξει σε ατελείωτες δοκιμασίες.
Οι ιδιότητες που στοχεύεις να καταλάβουν το λογισμό του ανθρώπου
φέρνουν σε αυτόν τον καρπό της αθανασίας που είναι πιο σπουδαίος
και από το χρυσάφι.
Κάποιοι στην πορεία του χρόνου προσέθεσαν στα παραπάνω την πίστη και την ελπίδα και το κάνανε θρησκεία (χριστιανισμός). Φαίνεται πως η «λατρεία» ταιριάζει περισσότερο στα μέτρα των ανθρώπων!!!
Μόνο υπόκλιση λοιπόν στον Αριστοτέλη χρεωνόμαστε και να κατανοήσουμε πως οι ηθικές αξίες και όχι αυτές του κέρδους του χρήματος είναι ικανές να μας οδηγήσουν ακόμα και στην αθανασία.
Στην ελληνική φιλοσοφία μπορούμε και πρέπει να γυρίσουμε και να στηριχθούμε σ’ αυτή. Να την κάνουμε σκοπό. Έτσι θα αποκτήσει νόημα η ζωή μας. Θέλει αρετή και τόλμη η ελευθερία, μας λέει ο ποιητής μας Κάλβος. Βάζει την αρετή προϋπόθεση της ελευθερίας και δικαιολογημένα. Διότι σήμερα με τόσες πολλές εξαρτήσεις που έχουμε προκειμένου για την απόκτηση των μέσων της τεχνολογίας, που δήθεν μας υπόσχονται την ευδαιμονία, μόνο ελεύθεροι δεν είμαστε. Μόνιμα σχεδόν ακούμε και λέμε: «Πρέπει αλλά...», «Θα μπορούσε αλλά...» Αυτό το «αλλά» λειτουργεί σαν φρένο προς την ελευθερία μας. Μόνο η αρετή μπορεί να λύσει το φρένο και να μας απελευθερώσει. Και δεν πειράζει, συνεχίζει ο ποιητής, που έπεσε ο ίκαρος και θαλασσώθηκε. Από ψηλά όμως έπεσε.
Όταν ζητάμε το νόημα της ζωής μας, δεν ζητάμε το νόημα του ζω, σκέτα. Ζητάμε το νόημα του ευ ζην, ζητάμε δηλαδή να καθορίσουμε τις αξίες εκείνες, των οποίων η πραγματοποίηση χαρίζει περιεχόμενο στη ζωή, την κάνει βιώσιμη και την αναβιβάζει από φαινόμενο βιολογικό σε φαινόμενο ηθικό, αποκλειστικώς ανθρώπινο!!!
Σας χαιρετώ εις το επανιδείν
στο δάσος, περιγελώντας κάθε ανάπαυση;
- Σπάσε τα σύνορά σου. Λεύτερος ως τα ύψη
ακολούθησέ με. Θα δούμε θαύματα, θα
παίξουμε παιχνίδια… Περισσότερα μη ζητάς!
Ποιος δεν θυμάται – άραγε- το σταυροδρόμι της αρετής και της κακίας στους μύθους του Ηρακλή; Εκεί στην έναρξη της νεανικής ηλικίας που του τέθηκε το δίλημμα για το πώς θέλει να πορευθεί στην ζωή του, με αρετή ή αλλιώς; Και επειδή το ‘’αλλιώς’’ φοριέται σήμερα περισσότερο, είναι ο δρόμος των απολαύσεων, της απόκτησης υλικών αγαθών, με όσο το δυνατόν λιγότερο ή καθόλου κόπο, της επιτυχίας χωρίς προσπάθεια της δόξας χωρίς αξία, του να θέλεις να γίνεις ο Ένας και ας είσαι ο Κανένας, να σε ενδιαφέρει πρωτίστως το περιτύλιγμα και λίγη έως καμμιά σημασία να δίνεις στην ουσία, ανικανοποίητος στο βάθος της ύπαρξής σου, ζητάς στην επιφάνειά της ένα υποκατάστατο, θέλησα με την παρούσα επιστολή να θίξω ξανά τον άλλο δρόμο, αυτόν της Αρετής.
Πρώτα λίγα λόγια για το μύθο: Η μία γυναίκα ντυμένη με άσπρα καθαρά φορέματα και οι κινήσεις χαρακτηρίζονταν, από ευπρέπεια και ελευθερία, ταυτόχρονα όμως, από σεμνή συμπεριφορά και συστολή στο πρόσωπο, ήταν η αρετή. Η άλλη γυναίκα είχε φτιασιδωμένο πρόσωπο για να δείχνει περισσότερο όμορφη από όσο ήταν , φορούσε διάφανα φορέματα για να τονίζονται οι γραμμές του κορμιού της ,είχε προκλητική ματιά και ενδιαφερόταν αν την έβλεπαν οι άλλοι, ενώ συχνά παρατηρούσε και τον ίδιο της τον ίσκιο. Ευδαιμονία έλεγε η ίδια πως την έλεγαν, η κακία όμως ήταν. Και αφού πήρε τον λόγο πρώτη και του περιέγραψε τον «αλλιώτικο» δρόμο, η αρετή του λέει με συντομία: Μεγάλωσες με φρόνηση και πιστεύω πως αν με ακολουθήσεις θα κάνεις στη ζωή σου ωραίες και σεμνές πράξεις. Δεν θα σε εξαπατήσω για να σου κάνω προσφορές , όμως θα σου πω αλήθειες. Οι άνθρωποι αποκτούν τα αγαθά, τα ωραία με κόπο και φροντίδα. Να ευεργετείς τους φίλους σου για να σε αγαπούν, να ωφελείς την πατρίδα σου για να σε τιμούν, να κάνεις καλές πράξεις για να σε θαυμάζουν. Η γη για να καρπίσει πρέπει να την καλλιεργήσεις. Αν λεύτερος θέλεις να είσαι να μην έχεις εξαρτήσεις. Το δυνατό σου σώμα πρέπει να το μάθεις να υπηρετεί το πνεύμα και να το γυμνάζεις με κόπο και ιδρώτα. Λίγα λόγια με πολλούς συμβολισμούς. Αρετή ήταν αυτή, βαθύρριζη και άδολη.
Τι είναι όμως Αρετή; Πάντοτε βέβαια μέσα από το μάτι της ηθικής. Είναι η ικανότητα (ή και ιδιότητα) που αποκτά ο άνθρωπος να επιδιώκει το καλό και την πρόθεσή του αυτή να την κάνει πράξη.
Πως αποκτάται; Μα με την μόρφωση ή την αυτοεπίγνωση μας λέει η φιλοσοφία. Το καλό δεν είναι το ίδιο παντού στο κόσμο, ούτε το ίδιο πάντοτε στο χρόνο. Γι αυτό και υπάρχουν διαφορετικές προσεγγίσεις.
Ο Κομφούκιος μας λέει πως η Αρετή είναι έμφυτη και στηρίζεται στον οίκτο που από αυτόν απορρέει η αλληλοβοήθεια. Ο άνθρωπος είναι από τη φύση του αγαθός και αρετή έχει αυτός που τον διακρίνει η ειλικρίνεια, η ταπεινότητα, το αίσθημα ντροπής η δικαιοσύνη και πάνω από όλα ο σεβασμός των παιδιών προς τους γονείς.
Για τους Ινδούς (βουδιστές κλπ.) Αρετή είναι η προσπάθεια να αναγνωρίσει κάποιος, πως ο άνθρωπος είναι σύμβολο του θεού, κάτι σαν εξωτερικό ρούχο. Αν αποκτηθεί αυτή η γνώση οδηγεί στον σεβασμό της ζωής όλων, την καλοκαγαθία, την αλληλεγγύη και την αλληλοβοήθεια.
Ο Πυθαγόρας την αποκάλεσε αρμονία της ψυχής που επιτυγχάνεται με αρμονικό συνδυασμό των αριθμών μεταξύ τους.
Ο Σωκράτης δια του Πλάτωνα μας διδάσκει πως αρετή σημαίνει γνώση και αυτή είναι αρκετή για την ηθική καθοδήγηση του ανθρώπου. Μόνο από άγνοια κάνουμε κακό (ουδείς εκών κακός) και επειδή η γνώση διδάσκεται, άρα και η Αρετή. Σωφροσύνη, εγκράτεια, ανδρεία και δικαιοσύνη είναι οι βασικές ιδιότητες του ενάρετου. Γι αυτό από την αυτεπίγνωση προκύπτει η σωφροσύνη , η εγκράτεια οφείλεται στην γνώση του καλού ,η ανδρεία στην γνώση του κινδύνου, όσο για την δικαιοσύνη αυτή προκύπτει από τους νόμους της πολιτείας και από τους άγραφους νόμους που διέπουν την ανθρώπινη ψυχή.
Ο Αριστοτέλης κάνει το διαχωρισμό πως, στην νόηση (λογισμό) ανήκουν οι αρετές της επιστήμης, της σοφίας, της τέχνης και της φρόνησης, ενώ στην βούληση (συναίσθημα) ανήκουν η κοσμιότητα, η ανδρεία, η εγκράτεια και η ελευθερία. Και συνεχίζει πως η φρόνηση μας διδάσκει τι οφείλουμε να κάνουμε ή όχι ,ως ηθικό χρέος, η σωφροσύνη μας λέει τι πρέπει να κάνουμε ή να αποφεύγουμε, ως πράξη, η δικαιοσύνη τι οφείλουμε να απονέμουμε στις πράξεις των άλλων, η ανδρεία τι πρέπει να φοβόμαστε ή να μην φοβόμαστε και η εγκράτεια μας δυναμώνει στην προσπάθειά μας να υποτάξουμε πλήρως τα πάθη μας.
Με τον ίδιο περίπου τρόπο, περισσότερο συμπυκνωμένο περιέγραψε και ο Κάντ την αρετή, πως είναι η ηθική δύναμη της βούλησης προκειμένου να καθυποτάξουμε τις έμφυτες ορμές και ροπές μας, για να εκτελέσουμε το ηθικό καθήκον μας, υπό την επίβλεψη της νόησης.
Στο σημείο αυτό θα αναφέρω ένα ποίημα που έγραψε ο Αριστοτέλης ως ύμνο προς την αρετή.
Αρετή για σένα μοχθούν τα γένη των ανθρώπων.
Αποτελείς το καλύτερο είδος κυνηγιού που θα
μπορούσε να κατακτήσει κάποιος στην ζωή.
Είσαι αγνή και περιτριγυρίζεσαι από πολλές δικές σου μορφές.
Πρέπει αυτός που έχει μυηθεί στα ιερά και τα όσια
των Ελλήνων να θυσιάσει ακόμα και τη ζωή του για σένα,
αλλά να έχει και το θάρρος να αντέξει σε ατελείωτες δοκιμασίες.
Οι ιδιότητες που στοχεύεις να καταλάβουν το λογισμό του ανθρώπου
φέρνουν σε αυτόν τον καρπό της αθανασίας που είναι πιο σπουδαίος
και από το χρυσάφι.
Κάποιοι στην πορεία του χρόνου προσέθεσαν στα παραπάνω την πίστη και την ελπίδα και το κάνανε θρησκεία (χριστιανισμός). Φαίνεται πως η «λατρεία» ταιριάζει περισσότερο στα μέτρα των ανθρώπων!!!
Μόνο υπόκλιση λοιπόν στον Αριστοτέλη χρεωνόμαστε και να κατανοήσουμε πως οι ηθικές αξίες και όχι αυτές του κέρδους του χρήματος είναι ικανές να μας οδηγήσουν ακόμα και στην αθανασία.
Στην ελληνική φιλοσοφία μπορούμε και πρέπει να γυρίσουμε και να στηριχθούμε σ’ αυτή. Να την κάνουμε σκοπό. Έτσι θα αποκτήσει νόημα η ζωή μας. Θέλει αρετή και τόλμη η ελευθερία, μας λέει ο ποιητής μας Κάλβος. Βάζει την αρετή προϋπόθεση της ελευθερίας και δικαιολογημένα. Διότι σήμερα με τόσες πολλές εξαρτήσεις που έχουμε προκειμένου για την απόκτηση των μέσων της τεχνολογίας, που δήθεν μας υπόσχονται την ευδαιμονία, μόνο ελεύθεροι δεν είμαστε. Μόνιμα σχεδόν ακούμε και λέμε: «Πρέπει αλλά...», «Θα μπορούσε αλλά...» Αυτό το «αλλά» λειτουργεί σαν φρένο προς την ελευθερία μας. Μόνο η αρετή μπορεί να λύσει το φρένο και να μας απελευθερώσει. Και δεν πειράζει, συνεχίζει ο ποιητής, που έπεσε ο ίκαρος και θαλασσώθηκε. Από ψηλά όμως έπεσε.
Όταν ζητάμε το νόημα της ζωής μας, δεν ζητάμε το νόημα του ζω, σκέτα. Ζητάμε το νόημα του ευ ζην, ζητάμε δηλαδή να καθορίσουμε τις αξίες εκείνες, των οποίων η πραγματοποίηση χαρίζει περιεχόμενο στη ζωή, την κάνει βιώσιμη και την αναβιβάζει από φαινόμενο βιολογικό σε φαινόμενο ηθικό, αποκλειστικώς ανθρώπινο!!!
Σας χαιρετώ εις το επανιδείν