Στην πράξη, έχει αποδειχθεί ότι η ελεύθερη αγορά -σε περιβάλλον απουσίας κρατικής διορθωτικής παρέμβασης- σε βάθος χρόνου εντείνει τις ανισότητες. Οι φτωχές χώρες και περιοχές (περιφέρειες) γίνονται φτωχότερες και οι πλούσιες, πλουσιότερες. Η διορθωτική κυβερνητική παρέμβαση οφείλει κυριότερα να επικεντρώνεται στην παροχή υπηρεσιών υγείας, παιδείας και υποδομών. Μειώνοντας τις διαπεριφερειακές (πρώην: διακρατικές) ανισότητες και δίνοντας περισσότερες ευκαιρίες κατ αυτό τον τρόπο στις περιφέρειες να ανταγωνιστούν σε πιο ισότιμη βάση στην ενιαία Ευρωπαϊκή αγορά και να αξιοποιήσουν όποια συγκριτικά πλεονεκτήματα διαθέτουν.
Η θεσμική Ελλάδα καλωσόρισε θερμά την «περιφερειοποίηση» της Ευρώπης επειδή ανάμεσα στα εργαλεία πολιτικής του ταμείου συνοχής θα ήταν εκατοντάδες δισεκατομμύρια. Αυτά στην αρχή θα μοιράζονταν ως επιδοτήσεις, συχνά αγοράζοντας ψήφους και μοιράζοντας τεχνητή ευημερία. Τα δισεκατομμύρια επίσης αυτά θα μοιράζονταν και ως δημόσια έργα. Αγοράζοντας επίσης ψήφους και δημιουργώντας εν πρώτοις νέα τζάκια κρατικοδίαιτων επιχειρηματιών.
Η “retail” Ελλάδα, χειραγωγούμενη και από την τρόικα των εγχωρίων ελίτ (πολιτική, δημοσιογραφική και επιχειρηματική) καλωσόρισε επίσης την Ευρωπαϊκή μεταρρύθμιση. Για τα επόμενα 20 χρόνια που τελείωσαν το 2008, δημιουργήθηκε μια περιορισμένη μεσαία τάξη. Καλύτερα αμειβόμενη, πολύ καλύτερα μορφωμένη και με ένα χωρίς προηγούμενο υψηλότερο επίπεδο διαβίωσης σε σχέση ακόμη και τα πιο τρελά όνειρα των γονέων της. Παρά την αντίθετη άποψη της πλειοψηφίας, το τραπεζικό (δανειακό) boom της δεκαετίας των ‘00’s ήταν για την Ελλάδα περισσότερο παρεπόμενο φαινόμενο των παραπάνω. Δεν ήταν τόσο αφ εαυτού ή παράλληλο φαινόμενο, όπως παρατηρήθηκε π.χ. στην Αμερική, στην Κύπρο, στην Ισλανδία και στη Βρετανία.
Για να δοθεί μια τάξη μεγέθους, έως το 1993 με τη μεταρρύθμιση του προϋπολογισμού της Ε.Ε. που στην Ευρώπη έμεινε περισσότερο γνωστή ως “Ντελόρ ΙΙ”, το ευρωπαϊκό ταμείο συνοχής είχε ήδη ανέλθει περίπου στο 1/3 του προϋπολογισμού της Ε.Ε. Ήταν πολλά τα «λεφτά» λοιπόν. Ίσως γι αυτό κανείς δεν είδε τη φάκα. Σχεδόν όλοι έβλεπαν μόνο το τυρί.
Κατά ένα σπάνιο ιστορικό παράδοξο, από ιδεολογικής άποψης η «περιφερειοποίηση» της Ευρώπης ήταν συμβατή με την κοσμοθεωρία τόσο των αριστερών, όσο και των φιλελεύθερων. Αλλά και των... ρομαντικών. Ορισμένα ρεύματα αριστερής ιδεολογίας και στην Ελλάδα χαμογελούσαν κυνικά εμπρός στην αρχή της αποδόμησης της αρχής του έθνους-κράτους. Οι φιλελεύθεροι έβλεπαν την ευκαιρία για «λιγότερο κράτος» και περισσότερες δουλειές στον ιδιωτικό τομέα, καθώς το κράτος-πάροχος και το κράτος-επιχειρηματίας είχε συχνά αποδειχθεί ιδιοτελές και κατώτερο του ρόλου του. Τέλος οι ρομαντικοί, θέλγονταν από τη ιδέα μιας «ενωμένης» Ευρώπης κατά το παράδειγμα των ΗΠΑ. Επρόκειτο όμως να αποδειχθούν και αυτοί «παιδιά των λουλουδιών» στην 80’s εκδοχή, ενώ προφανώς αγνοούσαν ότι η εσωτερική ιστορία των Η.Π.Α. έως και αρκετά χρόνια μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο δεν υπήρξε ούτε ιδιαίτερα ιδεολογική ούτε κατ’ ελάχιστον ρομαντική.
Για την αρτιότερη εκτέλεση της πολιτικής συνοχής στην Ευρώπη, η ουσιαστική διαχείριση των υπηρεσιών, ο σχεδιασμός των παροχών και των υποδομών αλλά –κυριότερα- η διαχείριση των κονδυλίων, επρόκειτο σταδιακά να περάσουν κατά μείζονα λόγο στην τοπική και -κυριότερα- στην περιφερειακή αυτοδιοίκηση.
Η προοπτική αυτή, επίσης καλωσορίστηκε ομοθυμαδόν στην Ελλάδα. Ο κόσμος ήταν κουρασμένος από το πολιτικό σύστημα (το οποίο στο συλλογικό του υποσυνείδητο ταυτιζόταν κυρίως με τη Βουλή και με τα άλλα δύο μέλη της Ελληνικής “τρόϊκα”: τα MME και ορισμένους κρατικοδίαιτους ή “δικτυωμένους” επιχειρηματίες). Οι ποικιλώνυμοι αυτοδιοικητικοί (όσοι τουλάχιστον πίστευαν ότι θα διασωθούν και αναβαθμιστούν με τον «Καλλικράτη»), έβλεπαν απίστευτες ευκαιρίες μπροστά τους, καθώς θα αύξανε σημαντικά το “χωράφι” και το “κοπάδι” τους: Όσοι Δήμοι παρέμεναν, θα ήταν πολύ μεγαλύτεροι. Με νέες αρμοδιότητες και πολύ περισσότερα χρήματα να διανείμουν. Τέλος, ένα μεγάλο μέρος των αιρετών αλλά και των υπαλλήλων των ΟΤΑ και των π. Νομαρχιών, έβλεπαν σημαντικές προοπτικές αναβάθμισης, μέσω της μεταφοράς τους στον ολοκαίνουργο θεσμό της «Περιφερειακής Αυτοδιοίκησης».
Το υψηλό (οικονομικό) διακύβευμα των διαρθρωτικών ταμείων, οδήγησε πανευρωπαϊκά σε μάλλον σύνθετες και δαιδαλώδεις (αν όχι «απόκρυφες») διαδικασίες λήψης αποφάσεων. Φορείς σε διάφορα επίπεδα και πολιτικά – διοικητικά στρώματα αλληλεπιδρούν προκειμένου να διαθέσουν τα κονδύλια, πεδίο που παλαιότερα ήταν αποκλειστικό ουσιαστικά προνόμιο της κεντρικής κυβέρνησης και στην Ελλάδα εξέθρεψε το πελατειακό κράτος.
Πέτυχαν τα διαρθρωτικά ταμεία το στόχο τους; Ή ερωτώντας διαφορετικά: Υπήρξε το μοντέλο των Περιφερειών καλύτερος διάδοχος του κράτους;
Στην ακαδημαϊκή κοινότητα οι γνώμες -και οι μεθοδολογίες αξιολόγησης- διχάζονται. Συνυπάρχουν εκδοχές όπως το ότι έχουν διαδραματίσει ρόλο στην επίτευξη υψηλότερων ρυθμών ανάπτυξης στις φτωχότερες περιφέρειες ώστε να ενισχυθεί η συνοχή της ευρωπαϊκής οικονομίας, αλλά και πως τελικά τα διαρθρωτικά ταμεία και η γραφειοκρατία διανομής των πιστώσεων δεν υπήρξαν πολύ αποτελεσματικά. Υπάρχει και η τρίτη άποψη, ότι αυτά τα χρήματα ουσιαστικά δεν στόχευαν να προκαλέσουν ανάπτυξη (η οποία μάλλον ανήκει στις δυνάμεις της αγοράς) αλλά συγκεκαλυμμένα, να υποκαταστήσουν μια πανευρωπαϊκή κοινωνική πολιτική.
Θα καταλήξουμε με μια επισήμανση: Στην Καλλικρατική Ελλάδα, υπάρχουν 300 βουλευτές και περίπου τόσοι (320) Δήμαρχοι. Ασφαλώς κάτι δεν έχει γίνει σωστά εδώ!
-------------------
Όλα τα παραπάνω όμως αποτελούν τη θεωρία. Στην πράξη, στην Ελλάδα η εμπειρία του Καλλικράτη έχει προκαλέσει κραδασμούς. Όπως αναφέρθηκε σε παλαιότερο άρθρο μας, κάποιοι μιλούν για αναβίωση του κοτσαμπασισμού. Άλλες γνώμες αναφέρουν ότι πρώτα φαίνεται να αποκεντρώθηκαν τα ελαττώματα του κεντρικού κράτους (διαφθορά και γραφειοκρατία). Υπάρχει μια ακόμη άποψη, ότι ορισμένες περιφέρειες δεν μπορούν να ανταποκριθούν στο ρόλο τους, καθώς δεν διαθέτουν τους ανθρώπινους πόρους (επίπεδο στελεχών) και τα υλικοτεχνικά μέσα και εμπειρία. Από αυτή την άποψη, οι περιφέρειες συμπεριφέρθηκαν απλά ως μεγάλες Νομαρχίες, δεδομένου ότι στην Ελληνική επαρχία κυριαρχεί ο τοπικισμός και απέχει η Περιφερειακή συνείδηση. Θα ήταν καλύτερα επομένως ο αναπτυξιακός σχεδιασμός και η κατανομή των πόρων να ολισθήσει μεταξύ υπουργείων και τοπικής αυτοδιοίκησης (Δήμων).
Σε επόμενα άρθρα θα επιχειρηθεί μια κριτική αξιολόγηση της εμειρίας της Λακωνίας από την Καλλικρατική μεταρρύθμιση και από τα 3 ½ έτη της Περιφερειακής διακυβέρνησης.
Από την ομάδα των ειδικών συνεργατών της apela
